We zijn aanbeland in een tijdsgewricht waarin we in de strafrechtspleging zowel tendensen richting verdergaande polarisering als ontwikkelingen richting meer consensualiteit zien. Dit roept de vraag op hoe beide ontwikkelingen kunnen worden verklaard, geduid en gewaardeerd. Ook roept dit de vraag op of dit twee ontwikkelingen zijn met elk hun eigen drijvende krachten die zich toevalligerwijs min of meer gelijktijdig voltrekken, of dat inderdaad sprake is van een onderling verband zoals hiervoor gesuggereerd. En misschien nog wel belangrijker: waar liggen de grenzen als het gaat om polarisering en consensualiteit? Beide ontwikkelingen raken het karakter van het strafproces immers in de kern, nu het strafproces weliswaar op contradictoriteit (of zo men wil: polariteit) is gestoeld maar tevens uitgaat van het ieder vanuit zijn eigen taak en rol, maar toch in gezamenlijkheid bereiken van de centrale doelstellingen van het strafproces, te weten waarheidsvinding en rechtsbescherming. De beschreven ontwikkelingen van polarisering en toenemende consensualiteit staan dan ook niet voor niets al enige tijd in het brandpunt van de belangstelling van de strafrechtspraktijk en de wetenschap. In dit nummer van Boom Strafblad worden zij vanuit verschillende perspectieven in onderling verband besproken en beschouwd, waarbij voornoemde overkoepelende vragen als rode draad dienen.

Polarisering in het strafproces is van alle tijden, dat maakt een terugblik vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw duidelijk. Terugkerende thema’s zijn daarbij de betalingen aan advocaten uit mogelijk crimineel geld en de inbreuken op het verschoningsrecht van advocaten bij de toepassing van opsporingsmiddelen. Hiervoor zouden meer structurele oplossingen moeten worden bedacht zoals het invoeren van een beroepsexceptie bij het ontvangen van een redelijk honorarium in contanten en een technisch en praktisch werkbare regeling voor de bescherming van het verschoningsrecht bij het gebruik van moderne communicatiemiddelen.

In deze bijdrage wordt een drievoudige kloof gesignaleerd: tussen strafrechtjuristen en verdachten, tussen het systeem van de strafrechtspleging en de mens en tussen de strafrechter en de verdediging in strafzaken. Die kloof tast op den duur het vertrouwen in en de legitimiteit van de strafrechtspleging aan. Om die te verkleinen, moet het belang van de praktische rede, menselijke waarden en eigenwijsheid worden benadrukt.

In zijn column deelt Laumans zijn visie op het strafproces als bokswedstrijd: wie uitdeelt in de ring, zal ook ontvangen en het heeft maar weinig zin je daarover te beklagen.

Procesafspraken zijn een eerste stap naar een nieuwe vorm van rechtspraak waarbij samenwerking en onderhandeling centraal staan. In dit artikel staan de auteurs stil bij de stand van zaken in ‘procesafsprakenland’ aan de hand van jurisprudentie. Zij bespreken het nut van procesafspraken voor de verschillende partijen en schetsen de praktijk in de tweede lijn. Daarbij staan zij onder andere stil bij de kwestie hoe het probleem van een mogelijk negatieve uitkomst wordt getackeld. Dilemma’s worden niet onbesproken gelaten en de bijdrage wordt afgesloten met een blik op de toekomst van procesafspraken.

De strafzaken waarin eind 2021 procesafspraken zijn gemaakt, zijn vanuit de overbelaste strafrechtspleging tot voor kort instemmend ontvangen. Het streven naar het maken van dergelijke procesafspraken kreeg daardoor ook opvolging in andere strafzaken. De strafzaken waarin procesafspraken een rol spelen lopen enorm uiteen, zowel wat betreft aard en omvang, als bijvoorbeeld fase van het strafproces en feitelijke en juridische complexiteit van de zaak. Een analyse van de jurisprudentie legt de zwakke plekken bloot van de praktijk van procesafspraken en onderstreept waarom bij een voortschrijdende toepassing een meer structurele en met waarborgen omgeven procedure noodzakelijk is. Er zijn gewoonweg te veel rafelranden.

Het strafproces dreigt piepend en krakend tot stilstand te komen. In deze bijdrage een aantal (innoverende) ideeën die vanuit de inhoud kunnen bijdragen aan het vlottrekken van het strafproces. Centraal bij de ideeën staat steeds overeenstemming tussen de spelers in het strafproces. Overeenstemming over wat als uitgangspunt een openbaar, transparant, procedureel rechtvaardig en ‘eerlijk’ strafproces is. Alleen een strafproces waar oog is voor ieders belangen en waarin overeenstemming een belangrijke rol speelt, heeft de toekomst.

In het arrest over de ‘politiemol’ heeft de Hoge Raad onlangs bevestigd dat het opzoeken van informatie in een systeem zonder dat daarvoor een professionele noodzaak bestaat computervredebreuk kan opleveren. Dit geldt ook als men rechtmatig toegang heeft tot dat systeem. In deze bijdrage wordt op grond van de delictsomschrijving en de wetsgeschiedenis betoogd dat de Hoge Raad een onjuiste – want te extensieve – interpretatie van het begrip computervredebreuk heeft gehanteerd.

In de strafrechtspraktijk hoeft art. 197 Sr niet op veel enthousiasme te rekenen. Dit zal ongetwijfeld te maken hebben met de invloed van bestuursrecht en EU-recht op deze nationale strafbepaling. In deze bijdrage gaat de auteur in op een klein onderwerp, namelijk het begrip ‘openbare orde’ en de daarbij behorende bestanddelen uit de strafbepaling. De auteur formuleert een tweetrapsraket die de strafrechter in dit kader bij de beoordeling van een strafzaak kan toepassen.