De transparantieverplichtingen voor politieke partijen zijn met de aanname van de Evaluatiewet Wfpp op in het oog springende punten aangescherpt. Opvallend is dat transparantie niet langer alleen in dienst staat van het integere functioneren van politieke partijen, maar dat zij – zie de wijzigingen op het gebied van subsidieverantwoording – de kiezer nu ook in staat moeten stellen een oordeel te vellen over de doelmatigheid van bepaalde partijuitgaven. Daarmee heeft de publieke verantwoording voor het eerst niet slechts betrekking op de inkomsten, maar ook op de uitgaven van partijen.
Met het aanscherpen van de verplichtingen voor nationale partijen is de afwezigheid van een wettelijke regeling voor lokale partijen en lokale afdelingen van landelijke partijen des te schrijnender geworden. Lopen de giftenreglementen van landelijke partijen al uiteen, voor de lokale partijen zal dat niet anders zijn. Het verdient bovendien opmerking dat er nogal wat lokale partijen zijn: volgens het Kennispunt lokale politieke partijen zijn dit er 928. Het is onbegrijpelijk dat voor al deze partijen niet op zijn minst een wettelijk voorgeschreven registratie- en openbaarmakingsdrempel geldt. De discussie omtrent de subsidiëring van lokale partijen kan daarvan, hoe belangrijk zij ook is, volgens mij los gezien worden. Gelukkig is er, blijkens het conceptvoorstel voor de Wpp, eindelijk zicht op een wettelijke regeling omtrent de financiering van lokale partijen. De weg daarheen zal nog lang zijn, maar een eerste stap is nu eindelijk gezet.

Transparantie omtrent nevenfuncties, financiële belangen, giften en reizen op kosten van derden en de daarvoor geldende registratieverplichtingen voor leden van het parlement vormen de eerste stap in de totstandkoming van een effectief integriteitsbeleid in het parlement. Dit integriteitsbeleid is erop gericht belangenverstrengeling en corruptie in het parlement tegen te gaan. Daarnaast is het denkbaar om nevenfuncties en financiële belangen van Kamerleden, en het aanvaarden van giften en gunsten aan verdergaande restricties te onderwerpen door bepaalde gedragingen van Kamerleden te verbieden die betrekking kunnen hebben op belangenverstrengeling. Aan deze beide aspecten van integriteitsbeleid wordt in de navolgende bijdrage aandacht besteed. Verdere verduidelijking en aanscherping van registratieregels is wenselijk. Op het punt van transparantie verdient de verhouding tussen Kamerleden en lobbyisten bijzondere aandacht. Beide Kamers worstelen met toezicht op en handhaving van integriteitsregels. Op dat punt valt nog een flinke slag te maken.

De Gedragscode integriteit bewindspersonen en eerder al het Handboek voor bewindspersonen bevatten transparantienormen voor bewindspersonen. Die normen verplichten ministers en staatssecretarissen ertoe transparant te zijn over bepaalde aspecten van hun persoonlijke leven. In dit artikel wordt nagegaan hoe de transparantienormen inzake geschenken, nevenfuncties, functies na de ambtsperiode, financiële en zakelijke belangen en belangen van relaties luiden. De auteur bekijkt de normen tegen een rechtsstatelijke en grondrechtelijke achtergrond en doet aanbevelingen voor wijzigingen. De meest fundamentele kritiek is dat een wettelijke grondslag voor de transparantienormen ontbreekt, terwijl ze wel een inmenging kunnen vormen in de persoonlijke levenssfeer.

Transparantie bij rechtspraak is niet vanzelfsprekend. Lang is het transparantie-uitgangspunt geweest dat de rechter – een instituut – slechts sprak door het vonnis. Dat idee is in de afgelopen jaren sterk veranderd.
Dit artikel onderzoekt verscheidene typen transparantieverplichtingen voor rechters en rechtspraak, variërend van (interne) meldplichten, (interne) toestemmingsvereisten tot (interne en externe) registratieverplichtingen.
Kort gezegd (i) ontbreken transparantieverplichtingen ten aanzien van toegestane giften, (ii) zijn transparantieverplichtingen behoorlijk uitgewerkt ten aanzien van nevenfuncties maar is de handhaving gebrekkig en (iii) ontbreken transparantieverplichtingen ten aanzien financiële belangen van rechters maar wordt in dit opzicht een meldplicht verwacht.
Uit de evaluatie blijkt dat – wanneer de (gerichte) meldplicht inzake financiële belangen wordt ingevoerd – de regelingen in internationaal opzicht langzamerhand ergens op beginnen te lijken. Toch behoeft dit stelsel op belangrijke punten versterking. Deze zaken kunnen immers twijfels oproepen over magistratelijke kernwaarden als onafhankelijkheid, onpartijdigheid en integriteit van zowel individuele rechters als de rechtspraak als geheel. Datzelfde zou overigens ook kunnen worden gezegd over transparantie ten aanzien van andere onderwerpen als disciplinaire maatregelen en zaakstoedeling.

Een beschouwing over integriteit en transparantie binnen de overheid vanuit een ethisch en politiek-theoretisch perspectief. Waarom is er de laatste decennia meer aandacht voor integriteit en transparantie rondom giften, nevenfuncties en financiële belangen? De stelling is dat hier een relatie ligt met toegenomen wantrouwen ten aanzien van overheidsorganen en de opkomst. In deze beschouwing gaat de auteur in op de noodzaak van verdere juridisering van integriteit binnen de overheid en de grenzen daarvan.