In dit redactioneel wordt het centrale onderwerp van dit themanummer toegelicht en wordt nader ingegaan op de bijdragen die in het nummer aan de orde komen.

De verkoop van een kunstwerk betekent niet het einde van de band tussen werk en kunstenaar. Die houdt aanspraak op vergoedingen, en kan de eigenaar beperken in het genot van zijn eigendom. Deze bijdrage bespreekt de rechten van de kunstenaar, en de grenzen die de wet stelt ten gunste van de kunsteigenaar.

Bespreking van de vermogensrechtelijke aspecten van kunst in de openbare ruimte, met een centrale rol voor de contractuele verhouding tussen de opdrachtgever en de kunstenaar en als terugkerend thema het spanningsveld tussen de stoffelijke eigendom (meestal berustend bij de opdrachtgever) en de geestelijke eigendom van het kunstwerk, die veelal bij de maker/kunstenaar berust.

Kunstwerken zijn naar hun aard heel geschikt voor verpanding tot zekerheid van terugbetaling van een lening. De eigenaardigheden van kunstwerken vergen wel enige aandacht van de pandnemer, zeker als ook de Erfgoedwet van toepassing is. Deze bijdrage geeft een overzicht van de aandachtspunten, ook voor een bruiklener van verpande kunst.

In 2019 is gebleken dat het Nederlandse beleid voor bescherming van belangrijke cultuurgoederen te terughoudend is. Een daarop aangekondigde wijziging van de Erfgoedwet beoogt exportregels aan te scherpen en particulieren meer te involveren; de praktische effecten ervan zijn nog onduidelijk. Bij gebrek aan structurele fondsen zal de cultuurbeschermingsregelgeving tandeloos blijven.

Voor regels voor betwiste kunst moet worden gekeken naar internationaal cultureel erfgoedrecht, een groeiend rechtsgebied waarbij de bescherming van cultureel erfgoed centraal staat. Trends zijn daarbij, enerzijds, een ‘humanisering’ – met als gevolg dat historische roofkunst in het licht van mensenrechten kunnen worden gezien -, en anderzijds de criminalisering van invoer en handel in illegaal uitgevoerde cultuurgoederen - vooral van belang voor hedendaagse roofkunst.

In 2012 concludeerde ik dat een relatief jonge regel van gewoonterecht bestaat op grond waarvan cultuurgoederen die toebehoren aan een vreemde staat en zich voor een tijdelijke expositie bevinden in een derde land immuun zijn voor dwangmaatregelen. Dit artikel beziet hoe de rechtsontwikkeling in, en statenpraktijk van, Nederland sindsdien is verlopen en concludeert dat de Nederlandse handelwijze de betreffende gewoonterechtelijke regels heeft versterkt.

De kunsthandel is een gespecialiseerde sector, waarin kunstexperts en veilinghuizen via veilingcatalogi en authenticiteitscertificaten een belangrijke rol spelen bij het correct toeschrijven van de verhandelde cultuurgoederen. Gelet op het belang ervan ontleedt deze bijdrage de rechtspositie van die veilinghuizen en kunstexperts en plaatst die in een rechtsvergelijkend perspectief.

De NFT is een nieuw digitaal fenomeen op de blockchain. De NFT maakt een unieke verhandelbare koppeling met informatie mogelijk. Dat alles in een decentraal georganiseerd autonoom wereldwijd systeem. De auteur onderzoekt welke positie literatuur en jurisprudentie de NFT in het vermogensrecht geven. En doet zelf suggesties voor een duurzame oplossing.