Decentralisatie van taken van de centrale overheid naar decentrale overheden maakt een belangrijk deel uit van het huidige regeringsbeleid. In deze bijdrage wordt nagegaan in hoeverre de beoogde effecten van decentralisatie (verhoogde doelmatigheid en doeltreffendheid) plausibel zijn en welke andere mogelijke voordelen decentralisatie kent. Aandacht wordt ook besteed aan de mogelijke nadelen van decentralisatie.Het decentralisatievraagstuk kent vele aspecten en geen eenduidige oplossing. Een tweetal randvoorwaarden voor ‘goede’ decentralisatie is echter wel te benoemen: (a) voldoende mogelijkheden voor op- en afschaling en (b) voldoende beleidsvrijheid bij decentrale overheden na decentralisatie. In grote lijnen lijkt het kabinetsbeleid te voldoen aan de eerste randvoorwaarde; bij het tweede aspect worden in deze bijdrage vraagtekens geplaatst, met name omdat het kabinet geen aandacht besteedt aan vereenvoudiging van de huidige bekostigingssystematiek van decentrale overheden en mogelijke uitbreiding van het decentrale belastinggebied.

In deze bijdrage staat de vraag centraal met welke juridische grenzen en uitgangspunten de wetgever rekening moet houden bij het op grote schaal decentraliseren van taken in het sociale domein. Hoewel de wetgever bij deze operatie een grote vrijheid heeft, en nauwelijks door juridische grenzen wordt belemmerd, dient hij met het oog op de uitvoerbaarheid en doeltreffendheid van de wet wel met een groot aantal aandachtspunten rekening te houden. Onder andere gaat het dan om het bieden van voldoende beleidsmatige en financiële vrijheid voor de gemeenten en het creëren van voldoende draagvlak, ook met betrekking tot de gewenste schaalgrootte. Decentralisatie betekent de acceptatie van verschillen tussen gemeenten en vraagt om een terughoudende positie van de centrale overheid, onder andere met betrekking tot het interbestuurlijk toezicht.

De verwachtingen over de uitwerking van decentralisaties in het sociale domein zijn hooggespannen: efficiëntere dienstverlening, een grotere doelmatigheid en meer responsiviteit liggen in het verschiet. Maar zijn deze verwachtingen realistisch? De praktijk leert dat decentralisaties vaak worden gevolgd door recentraliserende maatregelen, waardoor de rijksoverheid de verantwoordelijkheid weer in handen neemt. Bovendien hebben gemeenten de neiging om elkaars beleid te kopiëren, in plaats van er een lokale kleur aan te geven. In deze bijdrage wordt stilgestaan bij deze mechanismen en de vraag hoe hierop kan worden geanticipeerd tijdens de aanstaande decentralisatieoperaties.

In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken rond de figuur van de zelfstandige AMvB sinds het jaar 2000. Er wordt een beschrijving gegeven van de vijftien zelfstandige (ontwerp-)AMvB’s die sindsdien tot stand zijn gebracht. Daarbij wordt veel aandacht geschonken aan de opvattingen van de Raad van State en de daarmee niet altijd overeenkomende opvattingen van de regering. Een van de conclusies is dat de vraag hoe de regering de toelaatbaarheid van een zelfstandige AMvB beoordeelt, sterk afhangt van de interpretatie die een individuele minister geeft aan artikel 89 Gw.

Op veel verschillende plekken wordt nagedacht over manieren om wetgevingsprocessen open te breken. In deze bijdrage worden een paar initiatieven op dat vlak uit de Verenigde Staten besproken. De ‘Open Data Policy’ zou overheidsinstellingen ertoe moeten bewegen grote hoeveelheden data op een gestructureerde en gebruiksvriendelijke manier beschikbaar te stellen aan burgers om zo innovatieve ontwikkelingen in het aanwenden van deze data te stimuleren. De website ‘We the People’ vraagt, in een hedendaagse operationalisering van het petitierecht, juist burgers om input in beleids- en wetgevingsprocessen. Beide voorbeelden laten zien dat ook als een informatiekanaal primair voor één bepaald doeleinde is opgericht, bredere interactie al snel het gevolg is.