Veilige religie, of religieuze veiligheid?

Religie, recht en beleid blijven de Nederlandse gemoederen bezighouden: een Volendamse katholieke school mag van de Commissie Gelijke Behandeling een scholiere niet de toegang weigeren omdat zij een hoofddoek draagt, maar van de rechtbank mag het wel; het parlement heeft zich uitgesproken over een verbod op ritueel slachten; onafhankelijk daarvan beraden lidstaten van de Europese Unie zich op een Europa-breed ‘halalcertificaat’; en Wilders is vrijgesproken van alle tenlasteleggingen – om maar enkele voorbeelden te noemen die het nieuws haalden.
Toch heeft de redactie besloten hier niet bovenop te springen. TvRRB wil graag zo dicht mogelijk op de actualiteit zitten, maar wel vanuit het idee om deze actualiteit van achtergronden te voorzien. Dat betekent dat bepaalde kwesties – met name rechtszaken en parlementaire behandelingen – wat ons betreft eerst moeten rijpen alvorens daar een degelijke analyse van gegeven kan worden.
Mede om deze reden heeft de redactie het opportuun geacht om een volledige aflevering van TvRRB in te ruimen voor een onderwerp dat al lang speelt, maar waarover een samenhangende en beschouwende analyse eigenlijk nog ontbrak: religie en veiligheid. In dit themanummer vindt u een aantal artikelen die elk een andere invalshoek belichten van dit onderwerp, elk geschreven door een deskundige op zijn of haar vakgebied: de (toenmalige) minister van Justitie, de terreurdeskundige, de psycholoog, de criminoloog, de socioloog, de antropoloog. Gezamenlijk leveren ze een bijzonder geheel op dat, wat mij betreft, verplichte kost is voor zowel de nieuweling op dit gebied als degene die meent dat het onderwerp al uitgekauwd is.
Juist de fixatie op religie vanuit het veiligheidsperspectief heeft in Nederland bijna onzichtbaar tot gevolgen geleid die bijzonder onwenselijk zijn. Na 11 september 2001, en met name na de moord op Theo van Gogh in 2004, lag de zorg voor ‘religieus radicalisme’ bij de opsporings- en veiligheidsdiensten. Maar aangezien het type dader zich niet leende voor de klassieke opsporing en vervolging – een zelfmoordterrorist laat zich niet afschrikken door wetgeving en straffen – ging men niet meer op zoek naar de radicaal zelf, maar naar dat wat hem radicaal maakte. De zoeklichten waren daarbij natuurlijk allereerst gericht op de religie, maar zowel justitie als de AIVD verlegde de aandacht al snel naar psychologische, sociale en economische factoren die bijdroegen aan radicalisering. Als men daarin preventief kon optreden, zo luidde de redenering, dan had men een grotere kans om te voorkomen dat een moslimjongere sympathie kon gaan voelen voor het gedachtegoed van extremisten als Mohammed B. of Osama bin Laden.
Er is niets mis met deze redenering, maar wel met de uitvoering. Want de oplossing die justitie en de veiligheidsdiensten aandroegen voor preventie van radicalisering was dat de jongeren zich thuis moesten voelen in Nederland, hun opleiding afrondden en een baan kregen, en bij voorkeur de stabiliteit van een gezin moesten ervaren. Kortom, alle ingrediënten waar de integratieambtenaren al jaren mee bezig zijn. Met als gevolg dat het integratiebeleid onderdeel is geworden van veiligheidsbeleid ofwel, om met de woorden van een van de auteurs, Beatrice de Graaf, te spreken, volledig is ‘gesecuritiseerd’. Zoals een Marokkaanse jongere ooit zei tijdens een debat over integratie: ‘De enige reden dat wij subsidie hebben gekregen om dit debat te voeren is dat wij een veiligheidsrisico vormen.’
Dit nummer richt zich vooral op de vraag of, en hoe, religie bedreigend zou kunnen zijn voor de veiligheid van Nederland. Dat, omgekeerd, religie ook enige bescherming of veiligheid behoeft, maakt geen deel uit van dit themanummer, maar verdient zonder meer nadere aandacht. Bij deze een uitnodiging om over dit onderwerp artikelen in te zenden voor komende TvRRB-nummers.
Het is met genoegen dat onze redactie in dit themanummer heeft samengewerkt met de gastredacteuren Sipco Vellenga en Beatrice de Graaf, die dit themanummer verder zullen inleiden.