Beschermde stads- en dorpsgezichten

Johan Teters

Inleiding

1.

Een aantal oude Nederlandse binnensteden (Rotterdam, Den Haag, Venlo, Groningen) is, meestal vanwege zware oorlogsschade, na de Tweede Wereldoorlog ingrijpend gemoderniseerd. Hier herinneren bij de winkelboulevards, kantoorcomplexen en culturele voorzieningen soms alleen de straatnamen en een toevallige parochiekerk aan het oude verleden. Enkele grote monumenten, de Laurenskerk in Rotterdam bijvoorbeeld, behouden in een dergelijke stedenbouwkundige setting een sterke monumentale kracht. Veel kleinere monumenten (het toevallig gespaarde pakhuis, het kapelletje, de eeuwenoude tuinmuur) verliezen daarentegen in een gemoderniseerde omgeving veel van hun uitstraling.De (Nederlandse) wetgever heeft onderkend dat de waarde van vele oude objecten niet alleen afhangt van de waarde van het afzonderlijke object zelf, maar ook van de samenhang met andere nabijgelegen historische objecten. De waarde van een Amsterdamse gracht wordt niet alleen bepaald door enkele rijke koopmanshuizen uit de zeventiende eeuw, maar ook door naastgelegen woningen uit 1890, de kademuren, de bestrating, de stoepen en oude boombeplanting. Naast de bescherming van het enkele object (het monument) bestaat daarom ook de mogelijkheid het samenspel van objecten en omgeving te beschermen: het beschermde stads- en dorpsgezicht.In dit artikel wordt enige jurisprudentie rondom het rijksbeschermde stads- en dorpsgezicht (hierna: het beschermde gezicht)[1] besproken. In het bijzonder wordt ingegaan op de vraag tot hoever de bescherming zich uitstrekt. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het bij het beschermde gezicht behorende bestemmingsplan. Vervolgens komen de mogelijkheden voor wijzigingen van het beschermde gezicht aan de orde. Het artikel sluit af met een beschouwing over de keuze tussen een beschermd gezicht en/of monumentenstatus.

Bescherming

2.

In vergelijking met de archeologische monumenten en de gebouwde monumenten besteedt de Monumentenwet 1988 (Monw 1988) weinig nadere aandacht aan het beschermde gezicht. Slechts de artikelen 35 en 36 zijn specifiek gewijd aan het beschermde gezicht en deze behelzen de te volgen procedure bij de aanwijzing. Dit neemt niet weg dat het beschermde gezicht, vergeleken met de archeologische en gebouwde monumenten, het meest ingrijpende instrument met betrekking tot behoud van erfgoedwaarden is. Het kan stringente ruimtelijk beperkende voorwaarden opleggen aan gebieden van soms vele tientallen hectaren groot. Archeologische en zeker de gebouwde monumenten strekken zich daarentegen vaak niet verder uit tot een enkel perceel. Kern van de bescherming is de aanwijzing van het beschermde gezicht door de bevoegde ministers (art. 35 Monw 1988). Deze aanwijzing geeft onder andere de geografische omvang van het gebied en de aldaar te beschermen cultuurhistorische waarden aan. De aanwijzing dient door de betrokken gemeente te worden uitgewerkt in een (beschermend) bestemmingsplan. In het algemeen geldt dat waarden die niet expliciet zijn benoemd in de aanwijzing ook niet beschermingswaardig zijn. Dat bleek onder meer uit een zaak in de binnenstad van Middelburg, waar bewoners tevergeefs bezwaar maakten tegen de bouw van een appartementencomplex op het Compagnieplein. Appellanten vreesden dat het aantrekkelijke gezicht op de achterkant van historische (koopmans)huizen aan de Kinderdijk zou verdwijnen. Deze achterzijde was echter in de aanwijzing niet opgenomen als historisch bebouwingsbeeld. Bovendien was in het aanwijzingsbesluit al rekening gehouden met bebouwing op het plein. Zodoende was geen sprake van een bouwplan dat zou leiden tot een aantasting van het beschermde gezicht.[2] De te beschermen cultuurhistorische waarden variëren per beschermd gezicht. In feite is sprake van een grote diversiteit: een lommerrijke Amersfoortse villawijk (Bergkwartier) van rond 1900 kent andere te beschermen waarden dan bijvoorbeeld de zeventiende-eeuwse omwalde marinehaven van Hellevoetsluis. Ook bestaan verschillen in de strengheid van het beschermingsregime: in het ene gezicht kan een extreem conserverend beleid gelden, terwijl in het andere gezicht een ruimhartiger beleid ten opzichte van nieuwe ontwikkelingen heerst. Een misvatting is overigens dat het beschermde gezicht altijd de historische bebouwing voorop stelt. De bescherming kan ook geconcentreerd zijn op bijvoorbeeld de wegenstructuur, zichtlijnen, stedelijke groenstructuren of op gave overgangen tussen stad en land. Daarbij kan bestaande bebouwing van minder of weinig belang zijn.Vaak wordt gedacht dat voor alle terreinen binnen een beschermd gezicht een gelijk beschermingsregime geldt. Binnen het aangewezen gebied kunnen echter aanzienlijke verschillen zijn in de mate van bescherming, al naar gelang de hoogte van de cultuurhistorische waarden van de individuele terreinen. Sommige rand- en overgangsgebieden hebben bijvoorbeeld cultuurhistorisch een vrij lage waarde. Toch kan hier bescherming op zijn plaats zijn: bijvoorbeeld vanwege een ondersteunende waarde.[3] In veel binnensteden vallen de gemoderniseerde winkelstraten en de oude binnenstedelijke bedrijventerreinen ook onder de bescherming, terwijl hier de cultuurhistorische waarden betrekkelijk laag kunnen zijn. Bij grotere ruimtelijke plannen in dergelijke gebieden wijzen appellanten al snel op de beschermde status. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: Afdeling) gaat echter betrekkelijk soepel om met veranderingen in zulke gebieden.[4] Verder is van belang of de in de aanwijzing als belangwekkend geachte historische waarden nog bestaan. Dat ondervond een appellant die beroep instelde tegen de bouw van een nieuw Weerts gemeentehuis in combinatie met woningen en parkeergarage. Naar diens mening zou de nieuwbouw de oude rooilijn, percelering en het karakteristieke stegenpatroon (zoals omschreven in de aanwijzing) aanzienlijk schaden. De Afdeling zag echter niet in waarom de gemeente Weert hiermee onvoldoende rekening had gehouden, omdat deze historische kenmerken niet in het betrokken gedeelte van het plangebied aanwezig waren.[5] Een andere vraag is of de bescherming zich uitstrekt tot buiten de grenzen van het beschermde gezicht. Vooral plannen tot hoogbouw (net) buiten de grenzen van het beschermd gezicht zijn voor sommige appellanten een doorn in het oog. De aanleg van kantoortorens of windmolens zou een negatieve uitstraling hebben op het historische karakter van menig stadsgezicht. Dit speelde bijvoorbeeld in Amsterdam. Hier had de gemeente ingrijpende herstructureringen in het Westerdokseiland gepland. Zo werd onder meer voorzien in de aanleg van bebouwing van 35 en 37,5 meter hoog. Tussen het Westerdokseiland en het beschermde stadsgezicht van de binnenstad van Amsterdam lag en ligt een gracht van ongeveer 50 meter breed. Appellanten vreesden dat de bouwhoogte zou leiden tot een aantasting van het beschermde stadsgezicht. De Afdeling gaf echter aan dat de voorschriften van het beschermde stadsgezicht alleen betrekking hadden op het gebied dat als zodanig is aangewezen. De gevolgen van daarbuiten vallende bebouwing voor het beschermde stadsgezicht konden slechts tezamen met alle andere belangen in het kader van een goede ruimtelijke ordening worden betrokken. Gezien de afstand tussen de nieuwe ontwikkelingen en het beschermde gezicht en de maximale bouwhoogte zag de Afdeling geen bezwaar in de voorgenomen plannen.[6] Het afketsen van plannen door een nabijheid van een beschermd gezicht is dan ook zeldzaam. Wel is het raadzaam in deze situaties rekening te houden met eventuele gevolgen voor het beschermde gezicht en hiernaar een studie te (laten) verrichten. Van groot belang in dezen zijn de redenen waarom het gezicht als beschermd is aangewezen.[7] Een woonwijk bijvoorbeeld, die blijkens de aanwijzing van belang is door tuinen en parken, ondervindt veel minder schade door de aanleg van hoogbouw dan een gezicht dat beschermd wordt vanwege zichtlijnen en gave overgangen van dorp naar land.

Beschermend bestemmingsplan

3.

De gemeenteraad heeft de verplichting een beschermend bestemmingsplan voor een beschermd gezicht vast te stellen. In de loop der tijd is er daarbij een redelijk uitgebreid instrumentarium ontstaan van specifieke bestemmingsplanregelingen en meer ondersteunende aanverwante plannen: kappenplan, gevelwandregeling, beeldkwaliteitsplan, regeling voor zichtassen, groenplan, opsomming van beeldbepalende en beeldondersteunende panden. Daarbij heeft de gemeente tevens de mogelijkheid om welstandseisen in het beschermende bestemmingsplan op te nemen.[8] Hoe de gemeente een en ander in het bestemmingsplan vastlegt en welk instrumentarium gekozen wordt, valt binnen de autonomie van de gemeente. Het criterium hierbij is of recht wordt gedaan aan de cultuurhistorische waarden van het beschermd gezicht, zoals deze in de aanwijzing zijn benoemd.Dat bleek onder andere uit een uitspraak inzake het beschermde stadsgezicht betreffende de Haagse Hooftskade en Houtzagerssingel.[9] Op de plankaart was voor deze straten sprake van de aanduiding ‘beeldbepalende straatwand’. Een lokale vereniging eiste daarom dat in het betreffende stadsvernieuwingsplan alsnog een gevelwandregeling werd opgenomen. Deze legt per individueel pand de bestaande situatie vast met daaraan gekoppeld de mogelijke veranderingen. De regeling zou ertoe moeten strekken dat bij vervangende nieuwbouw de bestaande gevelwand zou moeten worden gereconstrueerd. De Afdeling constateerde echter dat in het betrokken gebied veel panden voorkwamen, die alleen in hun onderlinge samenhang beeldbepalend waren. Deze panden waren afzonderlijk architectonisch niet bijzonder waardevol. Een gevelwandregeling, die uitgaat van een afzonderlijke gevel zou daarom een te zwaar middel zijn.Soms worden door de gemeente inderdaad de te beschermen waarden op onvolkomen of onvoldoende wijze beschermd. In de regel tilt de Afdeling hier zwaar aan.[10] Voorts kan worden opgemerkt dat blijkens artikel 36 lid 2 Monw 1988, ook geldende (bestaande) bestemmingsplannen ten tijde van de aanwijzing als beschermend (genoeg) kunnen gelden. De gemeenteraad kan al voordat de aanwijzing een feit is een beschermend plan opstellen.[11] Door de redactie van artikel 36 Monw 1988 zou de indruk kunnen ontstaan dat de gemeente verplicht is tot het opstellen van één enkel bestemmingsplan voor het gehele beschermde gezicht. Het is echter mogelijk dat het beschermde gezicht geografisch onder meerdere bestemmingsplannen valt. Hierbij hoeven de bestemmingsplangrenzen zelfs niet per se samen te vallen met historische grenzen.[12] Ook kan het beschermende bestemmingsplan gebieden omvatten die niet vallen onder het beschermde gezicht.

Wijzigingen

4.

In menig gemeente heeft het beschermde gezicht een bijna mythische status gekregen, waarbij met name lokale groeperingen elke wijziging als een aantasting van het gezicht zien. Dit leidt ertoe dat regelmatig wordt geprocedeerd om kleine aanpassingen (bijv. de plaatsing van een reclamebord, een iets hogere goothoogte) in het te beschermen gebied. Verregaande consolidatie van de bestaande situatie is echter nooit de bedoeling geweest van het beschermde gezicht, zoals uit de memorie van toelichting uit 1961 van de toenmalige Monumentenwet blijkt:

‘het ligt geenszins in de bedoeling dergelijke stads en dorpsgezichten door de bescherming te bevriezen in de toestand waar ze zich bevinden. Het streven moet er op gericht zijn, dat wenselijke of noodzakelijke veranderingen slechts geschieden op zodanige wijze, dat het aspect van het geheel niet, of althans zo weinig mogelijk, schade leidt.’[13]

Intussen bestaat hierover een redelijk uitgebreide jurisprudentie in lijn met genoemde memorie van toelichting. Hierbij kan onder meer verwezen worden naar de in monumentenkringen bekende zaak van nieuwbouw van een faculteitsbibliotheek op het Amsterdamse Binnengasthuisterrein in de beschermde Amsterdamse binnenstad. Een lokale initiatiefgroep, ontevreden over de veranderingen in de historische structuur in het beschermde stadsgezicht, stelde dat het doel van (het instellen van) een beschermd stadgezicht was dat geen besluiten genomen konden worden die zouden kunnen leiden tot aantasting van een dergelijk gezicht. Een verwijzing door de Afdeling naar de al genoemde memorie van toelichting volstond in dezen om het beroep ongegrond te verklaren.[14] Grote veranderingen, zoals sloop van waardevolle historische bebouwing en wijziging van de bestaande en belangrijke historische structuren, zijn mogelijk. Hierbij kan verwezen worden naar een andere welbekende zaak in erfgoedkringen, die van de Leidse Aalmarkt. Het gemeentebestuur had ter revitalisatie van dit oude, maar verwaarloosde gebied in het hart van de Leidse binnenstad een nieuw winkelgebied gepland. Deze plannen zouden leiden tot onder meer de aanleg van een nieuwe doorgang, waarvoor een Rijksmonument geheel en een ander Rijksmonument gedeeltelijk zouden moeten wijken. De nieuwe doorgang zou twee belangrijke winkelstraten met elkaar moeten verbinden. De gemeente had uitgebreid onderzoek laten uitvoeren en was tot de conclusie gekomen dat het aantal alternatieven ter beperking van de cultuurhistorische schade zeer beperkt was en dat de (economische, sociale en ruimtelijke) voordelen van de plannen ruim opwogen tegen het te lijden cultuurhistorisch verlies. De Afdeling kon hiermee instemmen.[15] Het spreekt natuurlijk voor zich dat bij een dergelijke ingrijpende ontwikkeling duidelijkheid moet bestaan over de cultuurhistorische waarde van de te slopen bebouwing en de gevolgen van de sloop voor het beschermde gezicht.[16] Een enigszins verwante zaak speelde zich af in de beschermde binnenstad van Zaltbommel.[17] Ten gunste van een nieuwbouwplan zou een aantal cultuurhistorisch onbelangrijke woningen worden gesloopt. Appellanten beriepen zich op het beschermde gezicht, dat sloop van de woningen onmogelijk zou maken. De Afdeling concludeerde echter dat de geplande nieuwbouw aan de ter plaatse geldende regels van het beschermde stadsgezicht voldeed (middeleeuwse gevelrooilijn), zodat van een aantasting geen sprake was. Deze uitspraak onderstreept eens temeer dat het bij het beschermde gezicht niet per se draait om het behoud van bestaande bebouwing, maar om het behoud van in de aanwijzing genoemde cultuurhistorische waarden.Interessant is hierbij het thema reconstructie. In de loop der tijd zijn in binnensteden vele waardevolle gebouwen en structuren verdwenen. Een gemeente is op grond van de Monumentenwet tot geen enkel herstel van vroegere bebouwing of structuren verplicht. Het beschermen is gericht op behoud.[18] De herbouw van verdwenen bebouwing kan weliswaar het beschermde gezicht versterken, maar is niet altijd passend in bestaande beschermende bestemmingsplannen. De bebouwing kan immers soms decennia, zelfs eeuwen vóór de vaststelling van het bestemmingsplan zijn verdwenen. De wederopbouw van grotere gebouwen (kastelen, raadhuizen, poorten) kan gevolgen hebben voor bijvoorbeeld privacy, bezonning en verkeersaantrekkende werking voor omwonenden. Bovenstaande problematiek speelt onder andere in de binnenstad van het Limburgse Valkenburg, waar de gemeente thans bezig is met de wederopbouw van het in de oorlogsjaren verwoeste hotel Croix de Bourgogne.[19]

Beschermd gezicht of monumentenstatus

5.

Tot slot enige woorden over de keuzevrijheid van de gemeente met betrekking tot het te kiezen instrumentarium inzake het beschermen van bebouwing met historische waarden. Een gemeente heeft hiervoor meerdere mogelijkheden ter beschikking: een scherper welstandsregime, een conserverend bestemmingsplan, een monumentenstatus, de aanwijzing tot beschermd gezicht. Daarnaast is ook flankerend beleid denkbaar: mobiliteitsbeleid, huurbeleid, het opkopen en opknappen van panden enzovoort. Er zijn tal van praktische, economische en cultuurhistorische argumenten om de ene bescherming boven de andere te verkiezen of om bescherming na te laten.Bij een concentratie van meerdere waardevolle objecten kan er twijfel ontstaan of een monumentenstatus, dan wel een aanwijzing tot beschermd gezicht de aangewezen methode is. Een historische gracht met bebouwing bijvoorbeeld: worden de belangrijkste panden aangewezen als monument, worden alle panden aangewezen als monument, is een beschermd stadsgezicht een betere optie of is een combinatie denkbaar? Ook een status van beschermd complex is in bepaalde gevallen mogelijk, waarbij de verschillende onderdelen van een complex een monumentenstatus krijgen. Men denke hier aan bijvoorbeeld kasteelterreinen met burcht, bijgebouwen, pachtboerderijen, tuinen en parken. Het is niet duidelijk tot hoever de keuzevrijheid inzake bescherming zich uitstrekt. De Monumentenwet zelf biedt slechts enige aanzetten. In een tweetal zaken heeft de Afdeling zich nader uitgesproken.De eerste zaak betrof een half verstedelijkt gebied (Bloemendaalseweg) in de gemeente Gouda, waar zich nog resten van het oude agrarische landschap bevonden. In 1986 werd door de toenmalige minister het verzoek om de landelijke uitvalsweg Bloemendaalseweg aan te wijzen als beschermd stadsgezicht afgewezen. Niet ongebruikelijk is dat een gemeente dan tracht de waarden alsnog te beschermen door een gemeentelijke status, hetzij als monument, hetzij als beschermd gezicht. In 2005 wees de gemeente Gouda dan ook een woonhuis en bijbehorende schuur in het gebied als gemeentelijk monument aan. Grond was de ligging van het complex en de omgeving. De monumentale waarde van de gebouwen zelf was twijfelachtig. De eigenaar van de woning stelde dat om deze redenen volgens de gemeentelijke monumentenverordening het complex niet als monument had mogen worden aangewezen. De Afdeling stelde appellant(en) in gelijk en merkte op dat de gemeentelijke monumentenstatus niet mag worden aangewend teneinde een omgeving, waarvan een verzoek om aanwijzing als beschermd stadsgezicht is afgewezen, te behouden wanneer de aan te wijzen objecten op zichzelf die aanwijzing niet rechtvaardigen. Met andere woorden: een monumentenstatus en een beschermd gezicht zijn niet inwisselbaar.[20] De tweede zaak betrof de omgeving van de roemruchte – maar gesloopte – Muidense kruitfabriek. De gemeente Muiden had de oude toegangsweg (het Kruitpad) naar de kruitfabriek, inclusief kade, beschoeiing, bomen, alsmede een aantal personeelswoningen uit rond 1900 en later, aangewezen als gemeentelijke monument. De aanwijzig geschiedde hierbij op grond van onder meer de stedenbouwkundige structuur (laan met bebouwing en kade) die voor de gemeente zeldzaam zou zijn en vanwege de eeuwenoude historische band tussen fabriek en stad. Bron van discussie was de waarde van de personeelswoningen, die weliswaar enig historisch belang hadden, zeer zeker niet bouwkundig bijzonder waardevol of zeldzaam waren. Appellant betoogde daarom dat een gemeentelijk beschermd stadsgezicht meer op zijn plaats zou zijn. De Afdeling was echter van mening dat de aanwijzing als gemeentelijk monument bij uitstek het instrument is dat het college ter beschikking staat om het monumentale karakter van de locatie op lange termijn te waarborgen. De Afdeling stelde hierbij dat door appellant gestelde alternatieven niet een gelijkwaardige bescherming bieden van de monumentale waarden van de locatie.[21] De uitspraak van de Afdeling roept hier enkele vragen op. Een monumentenstatus richt zich namelijk in hoofdzaak op de bouwkundige waarden, waarbij zowel het exterieur als het interieur van de bebouwing wordt beschermd. In de Muidense zaak draait het echter om het samenspel van bebouwing en omgeving, waarbij de bebouwing zelf bouwkundig niet bijzonder waardevol is. De bescherming als monument is in de regel voor een object sterker dan die van een beschermd gezicht. Zo wordt bij een monument in tegenstelling tot het beschermde gezicht ook de achterzijde en het (bouwkundige) interieur beschermd. Het lijkt dan ook een drastische stap om gebouwen die alleen een herinneringswaarde hebben, op een dergelijke wijze voor nader onheil te behoeden. De aanwijzing tot beschermd gezicht zou hier waarschijnlijk meer op zijn plaats zijn geweest. De kern van een goede bescherming van cultuurhistorisch waardevolle bebouwing is namelijk niet het streven om de bescherming zo stringent mogelijk te maken, maar om de bescherming zo passend mogelijk te maken.In de twee bovenstaande zaken gaat het om gemeentelijke monumenten en gemeentelijke beschermde gezichten. Of bovenstaande problematiek ook bij de equivalenten op Rijksniveau te zijner tijd in de jurisprudentie aan de orde kan komen, is vooralsnog onduidelijk. Hierbij speelt dat appellanten vaak niet op de hoogte zijn van de juridisch soms subtiele verschillen tussen een beschermd gezicht en een monument.[22]

Notes

[1] Op grond van gemeentelijke verordeningen zijn ook gemeentelijke beschermde stads- en dorpsgezichten aangewezen. Dit artikel gaat hier, op een enkele uitzondering na, niet verder op in.

[2] ABRvS 28 november 2012, 201205614/1/R2, ECLI:NL:RVS:2012:BY4380.

[3] ABRvS 14 maart 2012, 201102123/1/R1, ECLI:NL:RVS:2012:BV8812.

[4] bijv. ABRvS 16 september 2009, 200901348/1/R3, ECLI:NL:RVS:2009:BJ7770 en ABRvS 24 oktober 2007, 200705176/1 en 200705176/2, ECLI:NL:RVS:2007:BB6783.

[5] ABRvS 23 maart 2011, 200909522/1/R3, ECLI:NL:RVS:2011:BP8721.

[6] ABRvS 3 december 2003, 200203652/1, ECLI:NL:RVS:2003:AN9209.

[7] ABRvS 23 augustus 2006, 200507002/1, ECLI:NL:RVS:2006:AY6773.

[8] ABRvS 26 september 2007, 200701448/1, ECLI:NL:RVS:2007:BB4330.

[9] ABRvS 12 januari 2005, 200402502/1, ECLI:NL:RVS:2005:AS2183.

[10] Zie bijv. ABRvS 17 november, 201001240/1/R2, ECLI:NL:RVS:2010:BO4215.

[11] ABRvS 21 februari 2007, 200601037/1, ECLI:NL:RVS:2007:AZ8996.

[12] ABRvS 21 juli 2004, 200307961/1, ECLI:NL:RVS:2004:AQ3695.

[13] Kamerstukken II 1955/56, 4115, 3.

[14] ABRvS 4 februari 2004, 200206477/1, ECLI:NL:RVS:2004:AO2835; zie ook voor een vergelijkbare zaak de uitspraak van 12 januari 2005, 200402502/1, ECLI:NL:RVS:2005:AS2183.

[15] ABRvS 7 augustus 2013, 201211136/1, ECLI:NL:RVS:2013:614.

[16] ABRvS 29 januari 2004, 200308242, ECLI:NL:RVS:2005:AS3197.

[17] ABRvS 19 december 2007, 200701544/1, ECLI:NL:RVS:2007:BC0514.

[18] ABRvS 26 juli 2006, 200506122/1, ECLI:NL:RVS:2006:AY5048.

[19] ABRvS 27 februari 2013, 201206051/1/T1/R1, ECLI:NL:RVS:2013:BZ2528.

[20] ABRvS 10 september 2008, 200708879/1, ECLI:NL:RVS:2008:BF0298.

[21] ABRvS 8 mei 2013, 201207149/1/A2, ECLI:NL:RVS:2013:BZ9758 en 201207091/1/A2, ECLI:NL:RVS:2013:BZ9760; van belang in deze zaak is ook de uitspraak van 26 mei 2010, 200908382/1/H2, ECLI:NL:RVS:2010:BM5582, betreffende een monument in de gemeente Nederlek.

[22] De auteur is zelfstandig adviseur in de erfgoedsector en schrijft dit artikel op persoonlijke titel.

Auteursinformatie

Download citeerwijze bij dit artikel

Onderwerpen

Beheermaatregelen/Gedeputeerde staten Flevoland

STAB OGR Updates

Beheermaatregelen maken natuur vergunning- én vogelvrij

Handhaving en omgevingsvergunning/Maastricht

Handhaving/Schouwen-Duiveland

Handhaving/Leudal

Handhaving/Waalwijk