Bij de responsieve benadering van toezicht staan dialoog en overtuigen centraal. Over hoe deze benadering zich verhoudt tot de opvattingen en feitelijke ervaringen van ondernemers is nog weinig bekend. In dit artikel brengen de auteurs de kant van de ondernemer in beeld. Zij doen dat op basis van een enquête onder 2.000 kleine en middelgrote bedrijven. Bij hen is nagegaan hoe de ervaringen en verwachtingen van ondernemers met inspectiediensten zich verhouden tot het beleidsmatige uitgangspunt van responsieve handhaving. De auteurs leiden er vervolgens uit af of er een voedingsbodem is voor responsieve handhavingsstijlen.

Enkele tientallen slijterijen maken op dit moment op basis van vrijwilligheid gebruik van Ageviewers, een systeem voor leeftijdscontrole op afstand. Hierbij wordt de leeftijd van de potentiële klant niet vastgesteld door personeel in de winkel, maar door een getrainde expert in een controlekamer elders. Aan de hand van een databestand met alle door het Ageviewers-systeem in 2011 uitgevoerde leeftijdscontroles kan worden berekend dat (te) jeugdige klanten ten minste 980.000 keer per jaar alcoholaankopen proberen te doen in slijterijen. Alles bijeen scoren jongeren in slijterijen, supermarkten en andere levensmiddelenzaken jaarlijks een hoeveelheid alcoholische drank die gelijk staat aan zo'n 25 miljoen glazen. Die alcoholaankopen zouden substantieel teruggedrongen kunnen worden als een systeem à la Ageviewers verplicht zou worden gesteld voor alle genoemde verkooppunten van alcohol. Het is aannemelijk dat een volledig uitgewerkte maatschappelijke kosten-batenanalyse een positief saldo zou opleveren.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft geëxperimenteerd met een nieuwe vorm van inspectie gebaseerd op systeemtoezicht (ST). Het experiment volgt uit voortgaande ontwikkelingen in de governance van zorginstellingen. Het experiment is gevolgd en ondersteund met formatief onderzoek. Geleerd is dat ST in de Nederlandse gezondheidszorg, mits gericht en evenwichtig toegepast, een bijdrage kan leveren aan de doelstellingen van de IGZ ten aanzien van effectief en efficiënt toezicht. ST maakt ‘inspectiemaatwerk’ mogelijk. Daarenboven geeft dit artikel inzicht in de werkwijze die gebruikt kan worden bij de modernisering van toezicht.