Bepaalde normoverschrijdingen kunnen zowel een bestuursrechtelijke als een strafrechtelijke reactie oproepen, hetgeen zich kan manifesteren in sfeercumulatie en sfeer­overgang. In de literatuur ontbreekt specifieke aandacht voor eventuele problematiek omtrent sfeer­overgang en sfeercumulatie binnen het zorgveld, terwijl juist het feit dat de IGJ als toezichthouder ook een opsporingstaak heeft bijzondere vraagstukken rondom het samenspel van toezicht en opsporing oproept. In deze bijdrage wordt toegelicht hoe de opsporingstaak van de IGJ is georganiseerd en welke juridische consequenties de tweeledige taak van de IGJ heeft. Gebleken is dat de juridische consequenties van het samenspel van toezicht en opsporing op het gebied van de gezondheidszorg beperkt zijn ten aanzien van de inzet van bevoegdheden, maar omvangrijk in het kader van gegevensuitwisseling.

De toepassing van incident- en ongevalsonderzoek (voorvalonderzoek) in de toezichtpraktijk lijkt in populariteit toe te nemen. Terwijl dit gebeurt, ligt voorvalonderzoek theoretisch steeds meer onder vuur vanuit de zogeheten Safety II-benadering. Het idee dat voorvalonderzoek faalmechanismen blootlegt, is breed verspreid. De Safety II-benadering laat zien dat alleen het onderzoeken van voorvallen, zonder ook te onderzoeken wanneer en waarom het niet tot falen komt, tot verkeerde conclusies kan leiden en het risico op falen juist kan vergroten. Desondanks biedt het onderzoeken van voorvallen toezichthouders een kans om met hun onderzoek aan te sluiten op de leeromgeving van beleid en uitvoering. Op basis van literatuur en een onderzoek naar het leervermogen van Rijkswaterstaat formuleren we in deze bijdrage enkele lessen voor toezichthouders die hun voorvalonderzoek willen aansluiten op beleid en uitvoering. Belangrijk blijkt dat voorvalonderzoek geen speldenprik is, maar onderdeel van het ‘systeemleren’ bij beleids- en uitvoeringsorganisaties. Ook staat of valt leren met de selectie van (bijna-)incidenten en -ongevallen die worden onderzocht. Tevens gaan leren en schuldvragen niet goed samen, is het van belang te zorgen voor (institutioneel) geheugen en moeten ook toezichthouders mee in de trend dat steeds meer publieke taken door netwerken van organisaties worden uitgevoerd.

Toezichthouders hebben onafhankelijkheid nodig om deskundig en ongebonden toezicht te kunnen uitoefenen. Deze noodzaak staat op enigszins gespannen voet met principes van de democratische rechtsstaat, waardoor passende vormen van verantwoording nodig zijn om de uitvoering van publieke taken door toezichthouders inzichtelijk te maken en op de noodzakelijke democratische controle toe te zien. Dit artikel bespreekt de kernthema’s en kerninzichten uit internationaal onderzoek naar verantwoording door inspecties en (markt)toezichthouders. Allereerst laten we zien dat er achter het schijnbaar eenduidige begrip ‘verantwoording’ een baaierd aan gerelateerde subbetekenissen schuil gaat. Door dit conceptuele landschap te doorgronden geeft het artikel een aantal handvatten waarmee actuele beleidsvragen over de positionering van toezicht, en passende verantwoording door toezichthouders, kunnen worden bezien. Op die basis bieden we vervolgens een overzicht van conceptuele aangrijpingspunten en empirische vraagstukken die in de internationale literatuur over toezicht en verantwoording naar voren komen. Drie thema’s staan hierin centraal: de spanning tussen verantwoording en onafhankelijkheid; de positionering van nationale toezichthouders in internationale netwerken en regelsystemen; en de groeiende inzichten in gedragseffecten en gedragsprocessen van (verantwoording door) toezicht.

In de serie ‘in gesprek met een pas gepromoveerde onderzoeker’ geven we aandacht aan promotieonderzoeken die voor toezichthouders relevant zijn. Hiervoor interviewen we als redactie van het Tijdschrift voor Toezicht (recent) gepromoveerde onderzoekers over hun onderzoek en de betekenis ervan voor het toezicht.
In dit interview spraken Anna Merz en Pieter Welp, redacteuren van het Tijdschrift voor Toezicht, met Aute Kasdorp die recent promoveerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op zijn onderzoek naar de reactie van toezichthouders op maatschappelijk schadelijk, maar desalniettemin legaal gedrag van onder toezicht staande organisaties. Hij heeft Supervision Strategy opgericht; een bedrijf dat inzet op het ontwikkelen van effectieve strategieën en methoden voor toezicht en handhaving.