Populism is a somehow intractable notion, since its reference is much too wide, comprising phenomena that are indeed in conflict between them, and moreover blurred, by being often used in an instrumental, polemical way. Such intractability is then radicalized through the two alternative approaches to populism, one that is more or less neutral, rooting in the political science tradition, and a second one, fully normative, though fed by political realism, founding as it does on a specific political theory and project. In the article an alternative view is proposed, that of populism as the politics that is congruent with the increasing role played by ‘screens’, icons, and images in social relationships and indeed in political representation. In this way populism is approached as the specific way politics is done within the context of a digitalized société du spectacle.

The article discusses a range of important normative questions raised by anti-COVID-19 measures and policies. Do governments have the right to impose such severe restrictions on individual freedom and furthermore do citizens have obligations vis-à-vis the state, others and themselves to accept such restrictions? I will argue that a democratic state may legitimately enforce publicly discussed, properly enacted and constitutionally tested laws and policies in order to protect its citizens from risks to life and limb. Even so, there is a natural limit, factual and normative, to what the state or a government can do in this respect. Citizens will also need to take it upon themselves not to harm and to protect others and in the context of a pandemic this means that endorsement of restrictions or other mandatory measures, notably vaccination, is not to be seen as a matter of personal preference concerning the supposedly inviolable sovereignty of one’s own body.

The article uses three prominent examples from the Dutch context to problematize the relationship between contractual and social solidarity during the coronavirus crisis. The social science ideal types of ‘mechanical’ and ‘organic’ solidarity, and their typified correspondence with legal modes of punishment and compensation, are used to illuminate the way in which solidarity language in private relationships can convey and normalize assumptions about the public interest and economic order.

In response to the COVID-19 pandemic, most governments in Europe have imposed disciplinary and controlling mechanisms on their populations. In the name of solidarity, citizens are pressed to submit to lockdowns, social distancing or corona apps. Building on the historical-philosophical studies of Michel Foucault, this article shows that these mechanisms are spin-offs of health regimes that have evolved since the seventeenth century. In case of COVID-19, these regimes decreased the infection, morbidity and mortality rates. But, as a side-effect, they limited the opportunities to act together and practice solidarity. This negatively affected the social cohesion and public sphere in already highly individualistic societies. To prevent the further disappearing of solidarity – understood as something that is enacted rather than as a moral value or political principle – governments and citizens need to invest in the restoral of the social conditions that enable and facilitate the practicing of solidarity after the epidemic.

The COVID-19 crisis has produced or amplified disruptive processes in societies. This article wants to argue for the fact that we understand the meaning of the COVID-19 crisis only if we relate it to the fundamental vulnerability of modern life and the awareness of vulnerability of whole societies. Vulnerability in modernity are expressions of a reality of freedom that is to some extent considered contingent and therefore unsecured. It is true that law is understood today as the protective power of freedom. The thesis of the article, however, boils down to the fact that the COVID-19 crisis has resulted in a new way of thinking about the protection of freedom. This also means that the principle of solidarity must be assigned a new social role. Individual and societal vulnerability refer thereafter to an interconnectedness, dependency, and a future perspective of freedom margins that, in addition to the moral one, can also indicate a need for legal protection. In this respect, law has not only a function of delimitation, but also one of inclusion.

The Chilean government called upon ideas of social solidarity to fight the pandemic of SARS-CoV-2 and it relied heavily on the criminal law in order to secure compliance with sanitary restrictions. However, because restrictions and prosecutorial policy did not take into account social background and people’s ability to comply with the law, prosecutions soon created groups of people who were being both over-exposed to disease and death, and over-exposed to control, blame and punishment. The configuration of this overpoliced and underprotected group became so visibly unjust that appealing to social solidarity to justify the criminal enforcement of sanitary restrictions became almost insulting. This forced the Fiscal Nacional to develop a ‘socially sensitive’ prosecutorial strategy, something that we have not often seen despite Chile’s inequalities. The changes in policy by the Fiscal Nacional suggest that perhaps, at times, penal institutions can be made accountable for acting in ways that create estrangement rather than cohesion.

Het afgelopen jaar zijn twee voor de praktijk van de betaaldienstverlening belangrijke arresten gewezen: HR 21 mei 2021, ECLI:NL:HR:2021:749 en HvJ EU 2 september 2021, ECLI:EU:C:2021:671. Beide arresten worden in dit artikel kritisch besproken. De nadruk ligt daarbij op de praktische consequenties.

De WHOA voorziet in een procedure om de schulden van een onderneming te herstructureren, maar rechten van werknemers zijn uitgezonderd. Onzeker is of die uitzondering ook geldt voor achterstallige pensioenpremies. Verdedigd wordt dat de WHOA en de afkoelingsperiode wel van toepassing zijn, gezien Europese richtlijnen.

Banken en beleggingsondernemingen zijn sinds 2015 verplicht om in niet-EU-contracten een contractuele afwikkelbaarheidsclausule (bail-in-clausule) op te nemen. Als gevolg van BRRD II zullen zij ook zogenoemde ‘stay-clausules’ moeten toevoegen. Dit artikel bespreekt de achtergrond, inhoud en reikwijdte van de verplichte stay-clausule, met een blik op de praktijk.

In de Handels- en Samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en het VK beoogt de EU met afspraken over subsidiecontrole de vervalsing van concurrentie door subsidies aan Britse ondernemingen tegen te gaan. In deze bijdrage wordt nagegaan in hoeverre de afspraken tussen de EU en het VK inderdaad voorzien in een regime in het VK dat op het gebied van – in EU-termen – staatssteun een gelijk speelveld waarborgt en wat kan worden ondernomen tegen steunverlening die in strijd met de gemaakte afspraken verstrekt wordt. Daarbij zal ook de ‘Subsidy Control Bill’ – het op 30 juni 2021 bij het ‘House of Commons’ ingediende wetsvoorstel voor een ‘Subsidy Control Act’ – in de beschouwing worden meegenomen.
Handels- en Samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, enerzijds, en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, anderzijds, ondertekend op 24 december 2020 (PbEU 2021, L 149/10).

In dit artikel wordt ingegaan op de recente ontwikkelingen ten aanzien van artikel 22 Covo en het (nieuwe) beleid van de Europese Commissie betreffende verwijzingen van mededingingszaken onder dat artikel. Ook wordt de zaak Illumina/Grail kort besproken en wordt nader ingegaan op een aantal aandachtspunten voor de praktijk als gevolg van het (nieuwe) beleid van de Europese Commissie.
Mededeling van de Commissie. Handvatten voor de toepassing van het verwijzingsmechanisme van artikel 22 van de concentratieverordening op bepaalde categorieën zaken (PbEU 2021, C 113/1); zaak M.10188 – Illumina/Grail.

De nieuwe Europese verordening voor de controle op uitvoer van goederen voor civiel en militair gebruik (dual use) laat huidige uitdagingen, zoals geopolitieke machtsverschuivingen, agressieve uitbreiding van de invloedssfeer door sommige staten en de toenemende aandacht voor (en regulering van) nationale veiligheid door de daardoor geraakte staten, opkomende nieuwe technologieën en geglobaliseerde distributieketens (zoals voor semiconductors), grotendeels ongemoeid. Voorstellen van de Europese Commissie en het Europees Parlement om mensenrechten een centralere plaats in de EU-regelgeving inzake exportcontrole te geven zijn slechts in zeer geringe mate overgenomen. Deze uitdagingen zullen moeten worden geadresseerd op andere (nationale) wetgevingsterreinen. De nieuwe verordening laat EU-lidstaten de vrijheid om zelf op nationaal niveau door middel van aanvullende wetgeving en/of uitvoeringsbeleid mensenrechten te adresseren. Dat leidt naar verwachting tot een lappendeken van aanvullende wetgeving en diversiteit bij de uitvoering van de nieuwe verordening binnen de EU. Voor ondernemingen die in meerdere EU-lidstaten opereren, brengt dat een grotere compliancebelasting met zich mee.
Verordening (EU) 2021/821 van het Europees Parlement en de Raad van 20 mei 2021 tot instelling van een Unieregeling voor controle op de uitvoer, de tussenhandel, de technische bijstand, de doorvoer en de overbrenging van producten voor tweeërlei gebruik (herschikking) (PbEU 2021, L 206/1-461).

Op 24 november 2020 is de Richtlijn representatieve vorderingen (RVV) door de Europese Commissie aangenomen en gepubliceerd. De RVV verplicht alle lidstaten om een afwikkelingssysteem van massaclaims aangaande consumentenbelangen te ontwikkelen en in wetgeving te verankeren. Het systeem dient te voorzien in een collectieve actie voor het stoppen of herstellen van een inbreuk op consumentenrechten. Ook moet het systeem voorzien in de mogelijkheid om in collectieve vorm schadevergoeding te kunnen vorderen. Nederland kent al een afwikkelingssysteem voor massaclaims. Dit systeem is sinds de jaren negentig zorgvuldig ontwikkeld op inhoudelijk en strategisch front. In deze bijdrage wordt bekeken hoe de Nederlandse wetgever de kracht van het door hem ontwikkelde afwikkelingssysteem voor massaclaims kan waarborgen in het licht van de inhoud van de RVV.
Richtlijn (EU) 2020/1828 van het Europese Parlement en de Raad van 25 november 2020 betreffende representatieve vorderingen ter bescherming van de collectieve belangen van consumenten en tot intrekking van Richtlijn 2009/22/EG (PbEU 2020, L 409/1-27).
Conceptversie van de Implementatiewet richtlijn representatieve vorderingen voor consumenten d.d. 1 mei 2021 inclusief de memorie van toelichting en consultatiereacties.

In de zaak Tesco Stores sprak het Hof van Justitie zich op 3 juni 2021 uit over de directe werking van artikel 157 VWEU, dat het beginsel van gelijk loon voor gelijke en gelijkwaardige arbeid bevat. In de praktijk is het voor individuen vaak niet gemakkelijk om het beginsel voor de nationale rechter af te dwingen. In het Tesco-arrest kent het Hof van Justitie expliciet directe werking toe aan het beginsel, zowel voor gelijke als gelijkwaardige arbeid. Hoewel de uitspraak slechts een bevestiging is van de bestaande rechtspraak van het Hof van Justitie, is de uitspraak toch van symbolisch belang. Ze schept nieuwe mogelijkheden om de afdwinging van het beginsel van gelijk loon voor gelijk(waardig) werk te vergemakkelijken.
HvJ 3 juni 2021, zaak C-624/19, Tesco Stores, ECLI:EU:C:2021:429.

In de zaak YouTube en Cyando verduidelijkt het Hof van Justitie wanneer er sprake is van het verrichten van een mededeling aan het publiek in de zin van de Auteursrechtrichtlijn door exploitanten van onlinedeelplatformen. Uiteindelijk is dit afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het (individuele) geval. Het Hof van Justitie legt daarbij de nadruk op het handelen van de exploitant, net als bij de toetsing van een beroep op vrijstelling van aansprakelijkheid door die exploitanten op grond van de Richtlijn inzake elektronische handel. Daarbij is tevens van belang dat een balans gezocht wordt tussen enerzijds het beschermen van auteursrechten en anderzijds het waarborgen van het fundamentele recht van de vrijheid van meningsuiting.
HvJ 22 juni 2021, gevoegde zaken C-682/18 en C-683/18, ECLI:EU:C:2021:503 (YouTube en Cyando).

De centrale vraag in de in deze bijdrage te bespreken arresten is of, en zo ja, onder welke voorwaarden, ondernemingen gebruik kunnen maken van hun recht op verkeer om profijt te trekken uit verschillen in de socialezekerheidsbijdragen die zij voor hun werknemers moeten betalen. De arresten laten zien dat het Hof van Justitie bijzonder huiverig is voor ‘forumshopping’. De in artikel 12 en 13 Verordening (EG) nr. 883/2004 inzake de coördinatie van sociale zekerheid opgenomen aanwijsregels dienen strikt en op een ‘werknemersvriendelijke’ wijze te worden uitgelegd.
HvJ 3 juni 2021, zaak C-784/19, ECLI:EU:C:2021:427 (Team Power), HvJ 20 mei 2021, zaak C-879/19, ECLI:EU:C:2021:409 (Format II), HvJ 16 juli 2020, zaak C-6101/18, ECLI:EU:C:2020:565 (AFMB).

Richtlijn 2004/38/EG legt de voorwaarden vast waaronder EU-burgers van hun vrij verkeer gebruik kunnen maken in de EU. Voor economisch niet-actieve EU-burgers zijn bijvoorbeeld specifieke voorwaarden verbonden aan hun verblijf. In het bijzonder gaat het om het hebben van voldoende bestaansmiddelen alsmede het hebben van een dekkende zorgverzekering. Waar het Hof van Justitie in de afgelopen jaren enkele belangrijke uitspraken heeft gedaan over de bestaansmiddeleneis, doet het in de zaak A uitspraak over de zorgverzekeringseis. Deze bijdrage analyseert het nieuwste arrest van het Hof van Justitie in het licht van het geldende Europese recht en rechtspraak.
HvJ 15 juli 2021, zaak C-535/19, ECLI:EU:2021:595 (A/Latvijas Republikas Veselības ministrija).

In deze bijdrage onderzoeken auteurs of in de Wmco wel voldoende rekening is gehouden met ontslag in en van de flexibele schil en zo nee, of aanpassing van de Wmco dan gewenst is met het oog op de doelstelling van de Wmco tegen de achtergrond van de huidige flexibele arbeidsmarkt. Daarnaast onderzoeken zij de rol van de overheid bij een collectief ontslag en meer specifiek over de NOW-1 en NOW-2 en de verhouding tot ondernemersvrijheden. De NOW-1 en -2 beperkten namelijk in zekere zin de vrijheid van ondernemingen om beslissingen te nemen over een collectief ontslag en de vraag is hoe die beperkingen ten aanzien van collectief ontslag zich verhouden tot de ondernemersvrijheden.