De Kroniek geeft een overzicht van ontwikkelingen in de Nederlandse wetgeving relevant voor de gezondheidszorg in de periode 1 juli 2018-31 december 2020. Een bijzondere periode vanwege de coronapandemie. Onder andere wetgeving die ‘on hold’ staat, aandacht voor preventie en mogelijk een opmars voor ingrijpendere wijzigingen in het zorgstelsel.

Er is bij de overheid en het veld veel aandacht voor goed bestuur of good governance. Daarbij bestaat de drang om dit onderwerp zo veel mogelijk in regels te vatten. In dit artikel wordt deze juridisering van het bestuur van zorgorganisaties besproken aan de hand van vier manifestaties daarvan: (aankomende) wetgeving over goed bestuur in de zorg, de Governancecode, de recent veranderde eisen die de IGJ/NZa stellen aan het intern toezicht in hun nieuwe toezichtkader en recente uitspraken van de Governancecommissie over goed bestuur. Bij de auteurs bestaat op zich geen bezwaar tegen regelgeving omtrent governance, maar zij hebben grote moeite met de eindeloze regelzucht omtrent het onderwerp goed bestuur in de zorg.

In dit artikel wordt onderzocht welke rol het Toezichtkader 2016 speelde in het toezicht van de IGJ op de governance van zorginstellingen en of het nieuwe Toezichtkader 2020 de IGJ voldoende handvatten biedt om te voorzien in de politieke en maatschappelijke wens tot een steviger extern sluitstuk op de governance van zorginstellingen.

De Ondernemingskamer stelt wanbeleid vast bij zorginstelling DeSeizoenen, vanwege onzorgvuldige besluitvorming en governance bij de totstandkoming van de vastgoedconstructie binnen de groepsstructuur. Deze bijdrage behandelt de toelaatbaarheid van de vastgoedconstructie, het daarmee samenhangende winstuitkeringsverbod, de vereiste zorgvuldigheid in de besluitvorming en governance van zorginstellingen en de cliëntenraad als interne toezichthouder.

Deze bijdrage geeft een analyse van de elf gepubliceerde uitspraken. Hieruit blijkt onder meer dat het begrip belanghebbende is begrensd. De RvT dient voldoende afstand te bewaren tot de RvB. Collectief aftreden past niet bij de taak van de RvT. Belangenverstrengeling hangt vooral af van de omstandigheden van het geval.

Zorgt de nieuwe Wmcz 2018 voor een versterking van de positie van de cliëntenraad? Welke wijzigingen brengt de Wmcz 2018 teweeg en wordt met die wijzigingen het doel van de Wmcz 2018 bereikt? Dit artikel betreft een eerste analyse hiervan.

In deze bijdrage wordt onderzocht of het Wetsvoorstel een verbetering is ten opzichte van het Voorontwerp en of er nog aanpassingen nodig zijn. De nadere invulling van een aantal gestelde eisen is een verbetering, evenals de wettelijke vastlegging van het ongevraagd adviesrecht en de aanvulling van de nieuwe regels met een geschillenregeling. De eis dat bepaalde onderwerpen in de statuten van een zorgverzekeraar dienen te worden geregeld, is daarentegen zeer ongewenst. Op dit punt is aanpassing van het Wetsvoorstel dringend gewenst.

De Kroniek wetgeving gezondheidsrecht geeft de lezer een overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van Nederlandse wetgeving in het gezondheidsrecht. De selectie van wetgeving is gemaakt met behulp van de zoekmachine op de website van de Eerste Kamer, en behelst aanhangige en aangenomen wetsvoorstellen van 1 januari 2016 t/m 1 juni 2018 van de ministeries van VWS en VenJ, en consultaties van beide ministeries.

De integrale bekostiging van ziekenhuizen heeft geresulteerd in de vorming van grootschalige Medisch Specialistische Bedrijven (MSB’s). Voor de verhoudingen binnen de medische staf biedt dit nieuwe samenwerkingsmodel kansrijke perspectieven. In de relatie met het ziekenhuisbestuur manifesteren zich daarentegen hardnekkige governancedilemma’s, namelijk: (i) een meerledige overlegstructuur met de medische staf; (ii) een meervoudige besturing van het ziekenhuis; en (iii) een kwetsbare positionering van de raad van toezicht. Voor een meer evenwichtige en toekomstbestendige governancestructuur wordt, tegen de achtergrond van de actuele ontwikkelingen in de curatieve sector, een verdergaande integratie van medisch specialisten in een gemeenschappelijke ziekenhuisorganisatie bepleit. Naast vormen van werknemersparticipatie of hybride participatiemodellen komt daarvoor met name een coöperatieve ondernemingsvorm in aanmerking die zich dan verder kan doorontwikkelen tot een regionale medische netwerkorganisatie.

Curatele en mentorschap zijn bedoeld om kwetsbare personen en hun omgeving te beschermen. Slechts de curator of de mentor is bevoegd om beslissingen te nemen. Bestaande wetgeving en nieuwe wetsvoorstellen bepalen echter, veelal in navolging van het IVRPH, dat de curator of mentor niet de beslissing neemt als de betrokkene wilsbekwaam is. Dit is in strijd met het doel van de curatele en het mentorschap. Dit artikel beschrijft wat de (mogelijke) gevolgen in de praktijk zijn van het niet inschakelen van de wettelijk vertegenwoordiger en bepleit het herstel van de beslissingsbevoegdheid van mentor en curator voor bepaalde typen zorgvragers.

In dit artikel wordt beargumenteerd dat het wetsontwerp tot wijziging van de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz) weliswaar zegt vooral maatwerk mogelijk te willen maken bij de inrichting van cliëntparticipatie, maar feitelijk kiest voor (een versterking van) formele rechten van cliëntenraden. Het artikel bepleit een fundamentele (her)bezinning op de invulling van goede en effectieve cliëntmedezeggenschap.

Op 15 december 2016 is de Governancecode Zorg 2017 aangeboden aan de cliëntenorganisaties binnen de zorg. De auteurs van dit artikel houden deze Code tegen het licht en vergelijken deze met de Zorgbrede Governancecode 2010 en de Corporate Governancecode 2016. Voorts beantwoorden zij de volgende vragen: (a) draagt de Code op een adequate wijze bij aan de vier speerpunten van het beleid van de minister van VWS; (b) hoe vernieuwend is de Code; (c) wat moet er in de bestuurskamer en de kamer van de raad van toezicht veranderen; en (d) vergroot de Code het aansprakelijkheidsrisico voor bestuurders en leden van de raad van toezicht?

In deze bijdrage wordt onderzocht of met de Wet verzekerdeninvloed de positie van verzekerden voldoende wordt versterkt en of er nog verbeteringen mogelijk zijn. Als duidelijk is hoe de vereiste inspraak in schriftelijke regelingen wordt uitgewerkt, kan pas worden beoordeeld of de invloed van de verzekerden daadwerkelijk wordt versterkt. De instemmingsbevoegdheid van de permanente vertegenwoordiging geeft daarbij enige zekerheid. Met het vastleggen van het recht van initiatief en het recht van overleg kan de positie van de permanente vertegenwoordiging eenvoudig worden versterkt. Een ander punt is of de naleving voldoende is doordacht.

In deze bijdrage wordt onderzocht of het terecht is dat VWS in het licht van het Voorontwerp Wet bestuur en toezicht rechtspersonen afziet van een separaat wetsvoorstel Goed bestuur in de zorg over bestuur en intern toezicht. Naar de mening van de auteur is dat het geval, maar dat betekent in haar ogen niet dat er geen specifieke regels voor de zorgsector meer nodig zijn. Haar aanbeveling is om voor stichtingen onder andere de bevoegdheid tot benoeming en ontslag van bestuurders en van leden van het intern toezicht in zorgspecifieke wetgeving vast te leggen, evenals het aantal vereiste leden van het intern toezicht. Daarnaast gaat de auteur in op de vraag wat de gevolgen van het Voorontwerp zijn voor bijzondere academische ziekenhuizen.

Met haar Meavita-beschikking onderstreept de Ondernemingskamer vrij recent nog maar eens het belang van goed bestuur en een kritische interne toezichthouder. De beschikking houdt een boodschap in voor alle bestuurders en commissarissen en zal er samen met de reeds aangescherpte kaderwetgeving, op stapel staande wetten en de eigen initiatieven van de zorgsector aan bijdragen dat de governance bij zorginstellingen wordt verbeterd. Ons inziens is dit echter niet voldoende en zal meer juridische kennis bij bestuurders, maar voornamelijk ook bij commissarissen een groot verschil kunnen maken om in de toekomst problemen zoals die speelden bij Meavita te kunnen voorkomen.

Dit artikel bespreekt de doelstellingen van de wet- en regelgeving die van toepassing is op inspraak in de zorg en onderzoekt de doelbereiking in de praktijk. Ingegaan wordt op de doelstelling en naleving van de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (WMCZ) en van wetten en beleidsregels die betrekking hebben op andere vormen van inspraak van verstandelijk gehandicapten, zoals het zorgplan en het leefwensenonderzoek. Geen van de betrokken wetten of beleidsregels blijkt in de praktijk te functioneren conform het doel: vergroting van de daadwerkelijke inspraak van de cliënt. De vraag wordt gesteld of wet- en regelgeving een geschikte methode is om betere inspraak te bevorderen. In de conclusies worden suggesties voor verbetering van mogelijkheden van inspraak gedaan, waarbij aandacht wordt besteed aan zowel wet- en regelgeving en toezicht als alternatieve benaderingen.