‘Visualisatie’, gedefinieerd als (een combinatie van) statische beelden, zoals pictogrammen, schematiseringen, datavisualisaties, maar ook animaties, sijpelt steeds meer de juridische praktijk binnen. Voor visualisaties als communicatiemiddel voor wetgeving is nog relatief weinig aandacht. Deze bijdrage onderzoekt hoe visuals kunnen worden ingezet om beter over wetgeving te communiceren en eventueel ook betere wetgeving te maken.

In deze aflevering van de rubriek ‘Legisprudentie’ gaat de aandacht uit naar hoe de Afdeling advisering blijkens de corona-­adviezen oordeelt over delegatie van bevoegdheden tot beperking van grondrechten, in het bijzonder de persoonlijke levenssfeer.

Een amendement kan een wetsvoorstel in belangrijke mate wijzigen en in extreme gevallen zelf de impact van een wetsvoorstel hebben. Toch worden aan amendementen veel minder kwaliteitseisen gesteld dan aan wetsvoorstellen: de Raad van State hoeft niet te adviseren, de toelichting kan kort, het IAK hoeft niet te worden toegepast, uitvoeringstoetsen en internetconsultatie spelen geen rol. Dit artikel toont aan de hand van een casus dat politieke belangen voor de Tweede Kamer niet altijd opwegen tegen de kwaliteitswaarborgen van een amendement. Het doet suggesties voor manieren om bestaande kwaliteitswaarborgen voor amendementen beter te benutten en voor nieuwe waarborgen.

In dit artikel gaat de auteur vanuit de onderzoekspraktijk van de Algemene Rekenkamer in op de relatie tussen de begroting, begrotingsfuncties, het budgetrecht en het belang van de begrotingspresentatie. Het budget­recht komt in de praktijk soms in de knel. Aan de hand van enkele voorbeelden komt het onderscheid tussen formele en materiële autorisatie aan de orde. Tot slot stipt hij de noodzaak van een goede onderbouwing van beleid voor het budgetrecht aan.

In artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet en artikel 108, derde lid, van de Gemeentewet is het compensatiebeginsel vastgelegd. Dit beginsel houdt in dat het Rijk zich rekenschap geeft van de financiële gevolgen van nieuwe of geïntensiveerde taken of activiteiten voor decentrale overheden en deze in beginsel compenseert. Voor de wetgevingsjuristen is het van belang de reikwijdte daarvan te doorgronden. De taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en de middelentoedeling moeten niet alleen in balans zijn, ook moet invulling worden gegeven aan het noodzakelijke onderzoek naar de kosten, het overleg met en de informatievoorziening aan de systeemverantwoordelijke van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

G.J. Veerman bespreekt in zijn boek Nederlandse meesters over wetgeving: 1796-1940 de geschiedenis van de Nederlandse wetgeving in de negentiende eeuw. Hij doet dat niet chronologisch, maar aan de hand van een aantal thema’s. Zij betreffen bijvoorbeeld de kwaliteit (waaronder het taalgebruik en de vorm) van wetgeving en het wetgevingsbeleid. Veerman laat tientallen bekende en minder bekende Nederlandse juristen aan het woord over hun visie op (aspecten van) wetgeving. Zijn speurtocht levert een boeiende en breed uitwaaierende staalkaart op van de ontwikkeling van de Nederlandse wetgevingsgeschiedenis. De bril van Veerman is een hoofdzakelijk publiekrechtelijke. Daardoor vallen er soms wat thema’s buiten de boot.

In het kader van de modernisering van het Wetboek van Strafvordering werd afgelopen zomer een interessant wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend: de ‘Innovatiewet Strafvordering’. Deze innovatiewet heeft namelijk als doel om alvast ervaring op te doen met een zestal procedures, bevoegdheden en instrumenten waarvan het de bedoeling is dat die te zijner tijd een plaats krijgen in het nieuwe Wetboek van Strafvordering. Op een na (waarover later meer) staan alle procedures die in de Innovatiewet Strafvordering staan ook in de in 2020 openbaar gemaakte ambtelijke versie van het Wetsvoorstel tot vaststelling van het nieuwe Wetboek van Strafvordering. Daaruit kan worden afgeleid dat de regering van vijf van de zes procedures al weet dat zij deze onderwerpen in het nieuwe Wetboek van Strafvordering wil opnemen. Het opdoen van ervaring is erop gericht om eventuele ‘kinderziektes’ in de nieuwe procedures vroegtijdig aan het licht te laten komen en te verhelpen.

Ook nu nog, ver in de 21ste eeuw, is de taal van de rechtspleging niet inclusief. De Hoge Raad verwijst in zijn arresten bijvoorbeeld naar functionarissen en procesdeelnemers met louter mannelijke verwijswoorden, en beoordeelt het optreden van de raadsvrouwe met wat van de raadsman mag worden gevergd. In wetenschappelijke artikelen is eveneens de mannelijke vorm de norm voor het aanduiden van algemeenheden. Dat geldt ook voor wetteksten. Deze mannelijke dominantie in juridische taal is ongetwijfeld een cultureel verschijnsel, maar heeft geen basis meer in de huidige samenleving. Hoe kunnen we bereiken dat taal in de rechtspraktijk ‘inclusiever’ wordt?

This article deals with the different expectations that government representatives face in court, where they need on the one hand be responsive to the demands of the judge and on the other hand are expected to defend the decision that was taken by the government body.

Legal professionals working in city and municipal government face changes in expectations about their roles within the organisation. Where in the past they mostly took on the reactive and detached role of guardians of legal quality, these days they are expected to take a more flexible, solution-oriented and cooperative stance. How do these legal professionals handle this shift? How far do they go in adapting and which factors play a role? Based on three different positions within the organisation I describe this process, focusing in particular on their perception of their professional roles, and their willingness to change. I conclude with some critical comments on the changing expectations from legal professionals.

In het internationaal erfrecht is het resultaat van de toegepaste verwijzingsregel soms hoogst ongelukkig, of meer juridisch gezegd: onaanvaardbaar. Het ‘gewone’ burgerlijk recht kent in artikel 6:2 BW een mogelijkheid om de werking van een krachtens wet, gewoonte of rechtshandeling geldende regel niet van toepassing te doen zijn, ‘voorzover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn’. De vraag of de ‘redelijkheid en billijkheid’ ook in het internationaal erfrecht een rol kan of zal spelen, wordt ontkennend beantwoord, maar langs andere wegen kan een vergelijkbaar resultaat worden bereikt.

In deze bijdrage wordt vanuit ondernemersperspectief een aanzet gedaan tot een consistent, coherent, gelaagd en modern consumentenrecht.

Het Urgenda-arrest heeft vragen opgeroepen: waarop is de 25% gebaseerd? Wordt niet te veel belang gehecht aan wetenschappelijke inzichten? Gaat de rechter niet zitten op de stoel van de politiek? Welke rol speelt het EVRM? Quid iuris als het EHRM anders oordeelt over de rol van het EVRM dan de Hoge Raad? Mag de wetgever (of het kabinet) voor een kortere periode andere prioriteiten stellen? Is de Klimaatwet Urgenda-conform? Wat is de rol van beleidsvoornemens en statements van politici en van allerlei vage en modieuze begrippen? Hoe om te gaan met schade?

Dit artikel behandelt de afkoelingsperiode in de WHOA. Aan de hand van de jurisprudentie, het doel van de wetgever en de creditors’ bargain-theorie wordt ingegaan op de vraag wie om de afkoelingsperiode kan verzoeken, in welk stadium dat kan, en aan welke criteria moet worden voldaan voordat een rechtbank tot afkondiging kan overgaan.

Vanuit wetgevingsperspectief bespreek ik de regelgevende maatregelen die ter bestrijding van de coronapandemie zijn genomen tussen 12 maart en 1 juli 2020 in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Per land bespreek ik zaken als het staatsnoodrecht, de bevoegdheidsverdeling tussen overheden en parlementaire betrokkenheid. De conclusie is dat elk land opereerde binnen de bestaande kaders van de publieke gezondheidswetgeving en met vaak staatsnoodrechtelijke vormen. De état d’urgence sanitaire en de epidemischen Lage von nationaler Tragweite doen daarbij de vraag rijzen of zulke op de aard van de crisis toegespitste rechtstoestanden geen plaats verdienen in het te moderniseren Nederlandse staatsnoodrecht.

De beroepsethiek van overheidsjuristen wordt traditioneel gericht op het functioneren als poortwachter van de rechtsstaat. Zij ontlenen hun beroepsethisch normenkader aan bovenliggende normen van democratie en rechtsstaat. Beroepsdilemma’s komen daarbij voort uit zich voordoende spanning tussen ambtelijke en juridische verantwoordelijkheden, bijvoorbeeld die tussen loyaliteit aan de politieke leiding versus het bevorderen van proportionaliteit van bevoegdheden (case Tijdelijke wet maatregelen covid-19) en die van handhaving (case kinderopvangtoeslagen). In de praktijk van de overheidsjurist is de beroepsethiek het resultaat van het omgaan met genoemde dilemma’s. Deze contextuele beroepsethiek van onderop wijkt af van de aan de rechtstaat ontleende beroepsethiek van bovenaf. Er zijn de nodige argumenten om het professionele (universitaire) ethiekonderwijs voor aankomend overheidsjuristen te richten op een normatieve oriëntatie van onderop. Het bevordert realisme, waakzaamheid voor tegenkrachten en rolvastheid. In het ethiekonderwijs voor aankomend overheidsjuristen zou dan een empirische en op verantwoording gerichte attitude centraal moeten staan.

Het nieuwe Wetboek van Strafvordering bevindt zich in een kritische tussenfase. Er is geld nodig om een volgende stap te kunnen zetten. Het volgende kabinet zal hierover moeten beslissen. Deze bijdrage kijkt naar nut en noodzaak van het nieuwe Wetboek van Strafvordering. Als daar positief over wordt geoordeeld, is een minstens even belangrijke vraag voor het komende kabinet hoe het traject op een kansrijke wijze zou kunnen worden voortgezet.

Het artikel handelt over de gewijzigde jurisprudentie inzake de exceptieve toetsing van algemeen verbindende voorschriften aan rechtsbeginselen. De rechter kan algemeen verbindende voorschriften nu zonder willekeursluis toetsen aan algemene rechtsbeginselen. In principe zou dit ertoe kunnen leiden dat de rechtmatigheid van wetgeving nauwgezetter wordt beoordeeld en de onrechtmatigheid daarvan vaker zou kunnen worden uitgesproken. De auteurs gaan daarbij in op de vraag of bestuurswetgeving deze indringendere wijze van toetsing kan doorstaan. Zij bepleiten het vastleggen van heldere wettelijke eisen betreffende de kwaliteit van wetgeving. Het ontwikkelen van algemene normen voor bestuurswetgeving kan niet aan de rechter alleen worden overgelaten