Het rapport ‘Aanpak coronacrisis – Deel 1’ van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) analyseert de aanpak van de COVID-19-crisis tot 1 september 2020. Deze bijdrage analyseert de juridische dimensies van de pandemische paraatheid, de formele crisisstructuur en kwetsbare ouderen en doet enige suggesties ter versterking van onder meer de Wet publieke gezondheid (Wpg).

In deze aflevering van de rubriek ‘Legisprudentie’ gaat de aandacht uit naar hoe de Afdeling advisering blijkens de corona-­adviezen oordeelt over delegatie van bevoegdheden tot beperking van grondrechten, in het bijzonder de persoonlijke levenssfeer.

In 2020, a coalition against ethnic profiling established a taskforce to handle complaints of people who have experienced ethnic profiling by the Dutch Royal Military Police and/or the Dutch Customs at airports. In this article, 31 complaints that have been received between February 2020 and March 2021 have been analyzed in a qualitative way. The results show that when people with an ethnic stigma are not informed (properly) about why they have been selected, stopped and searched, and treated as suspects instead of false positives, they feel racially profiled, yet take little or no further action in addition to the complaints.

Migrants who must leave the Netherlands are often detained in Dutch detention centers before their expulsion. Migrant detainees fall under the same criminal laws and authorities as persons incarcerated under Dutch criminal law. This means that migrants can be put in isolation cells, for example for refusing a shared room. This article describes the circumstances in the detention centers, and it makes an analysis of European and Dutch case law on the treatment of migrant detainees, specifically in cases of isolation. Considering articles 3, 5 and 8 ECHR and article 47 of the EU CFR, this is problematic, and access to legal protection seems to be too limited for migrant detainees. The article concludes by stating the necessity for a new legal framework, and for more substantive judicial reviews in cases of the isolation of migrant detainees.

In deze bijdrage leggen de auteurs de Nederlandse en Belgische onwaardigheidsbepalingen langs de lat van het arrest ‘De Roemeense erflater’ en constateren dat artikel 4:3 BW Europeesrechtelijk niet bij de tijd is, in tegenstelling tot de wetgeving van België op dit punt. Verder plaatsen zij het arrest in een breder perspectief en gaan zij in op artikel 1 van het Eerste Aanvullende Protocol bij het EVRM in samenhang met artikel 14 EVRM. Zij concluderen dat ook als family life niet in het geding is, de eis van een onherroepelijke veroordeling niet gesteld mag worden als aan de overige voorwaarden van artikel 4:3 lid 1 sub a of b BW wordt voldaan, maar een onherroepelijke veroordeling niet kan volgen wegens het overlijden van de dader.

De inzet van nieuwe technische mogelijkheden zoals datakoppeling en analyses met gebruik van algoritmen, biedt nieuwe kansen in de strijd tegen terrorisme en zware ondermijnende criminaliteit. Dit nieuwe terrein van onderzoek staat naast de vertrouwde domeinen van de strafrechtspleging, de bestuurlijke handhaving en de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Dat nieuwe terrein zal in dit artikel worden verkend aan de hand van twee ontwikkelingen: de verruiming van de analysetaak van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en de totstandkoming van het Multidisciplinaire interventieteam dat per 1 juli 2022 verder zal gaan onder de naam Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (hierna: MIT/NSOC).

Sinds de Urgenda-zaak kennen steeds meer landen binnen en buiten Europa een eigen klimaatzaak. In juni 2021 oordeelde de Belgische rechter dat het Belgische klimaatbeleid zo nalatig was dat het een schending opleverde van wettelijk vastgelegde zorgplicht, alsmede dat het in strijd was met artikel 2 en 8 EVRM. Anders dan in de Urgenda-zaak, werd door de Brusselse rechtbank echter geen reductiebevel ten aanzien van de uitstoot aan broeikasgassen opgelegd. Daartoe waren geen concrete, juridisch bindende normen voorhanden.

If the parliament agrees to it in second reading, the Dutch Constitution will be introduced by a general provision: ‘The Constitution guarantees fundamental rights and the democratic constitutional state.’ This concludes a discussion that mainly concerned a preamble. Christian politicians regularly argued for a reference to God in a preamble. Bart Verbrugh argued in the state commission-Cals/Donner for recognition of God‘s authority in the Constitution. The later Thomassen State Commission did not propose a preamble, but a general provision, which was adopted by the government in an abbreviated form.

In 2009, Mrs. Sabaditsch-Wolff, an Austrian anti-Islam activist, made ‘degrading’ statements about the Prophet Muhammad during a lecture. According to the Austrian judges, these statements could not go unpunished. In 2018, the European Court of Human Rights ruled in E.S. v. Austria that the conviction by the Austrian judges did not violate Mrs. Sabaditsch-Wolff’s freedom of expression. In this article, the author critically analyses this ruling of the European Court of Human Rights and takes a closer look at the possible criminalisation of ‘hurting religious feelings’ in Dutch law.

Patrick Deneen’s book Why Liberalism Failed states that liberalism is centered around individual autonomy, and norms, manners and morals were abolished in the name of liberation, leading to individualism and ultimately the demise of liberal democracy itself. In the search for a new moral framework, this paper evaluates the theories of natural law liberalism and common good constitutionalism as formulated by Christian Wolfe respectively Adrian Vermeule. By analysing the constitutional law of the United States, Ireland and the Netherlands, the question is answered to what extent these different moral frameworks can be weighed against individual autonomy.

Op 23 februari 2022 heeft de Europese Commissie het richtlijnvoorstel Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (EU) 2019/1937 (hierna: CSDD) aangenomen. Het richtlijnvoorstel verplicht ondernemingen passende zorgvuldigheid te betrachten op het gebied van mensenrechten en milieu voor hun eigen activiteiten, de activiteiten van dochterondernemingen en de activiteiten van ketenpartners. Het richtlijnvoorstel is een voorbeeld van zogeheten ‘tweede generatie’ bindende ketenregelgeving. Andere voorbeelden van dergelijke ketenregelgeving zijn te vinden in Frankrijk, Duitsland en Noorwegen. Ook in Nederland wordt met het initiatiefvoorstel Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen ingezet op dit type nieuwe ketenregelgeving. In dit artikel wordt ingegaan op de CSDD in het algemeen en passende zorgvuldigheid in het bijzonder. De bespreking vindt plaats tegen de achtergrond van een rechtsvergelijkende analyse van het ter zake relevante Duitse en Noorse recht en het Nederlandse wetsvoorstel.

De Urgenda-zaak gaat over een vordering van Stichting Urgenda tegen de Staat der Nederlanden. Stichting Urgenda wilde een aan de Staat op te leggen bevel om het volume van de uitstoot van broeikasgassen in Nederland te (doen) beperken. De rechtbank en het gerechtshof Den Haag hebben deze vordering toegewezen. De Staat heeft daartegen tevergeefs beroep in cassatie ingesteld. De Milieudefensie-zaak gaat over een vordering van Milieudefensie c.s. tegen Royal Dutch Shell plc (RDS), de moedervennootschap van het Shell-concern. Milieudefensie c.s. vorderden een aan RDS op te leggen bevel om het volume van de uitstoot van CO₂ die het gevolg is van de bedrijfsactiviteiten van het Shell-concern te reduceren. De rechtbank Den Haag heeft deze vordering toegewezen. Het arrest van de Hoge Raad en het vonnis van de rechtbank Den Haag zijn belangrijke uitspraken op het gebied van duurzaamheid.

Dit artikel bespreekt de belangrijke rol die (bank)financiering speelt in het behalen van de klimaatdoelstellingen die zijn gesteld in onder meer het Klimaatakkoord van Parijs en die grofweg samen te vatten zijn als het bereiken van een globale net zero-maatschappij tegen 2050. Er wordt ingegaan op het wettelijk duurzaamheidskader waarbinnen die financiering op dit moment plaatsvindt. De Taxonomieverordening bepaalt onder meer wanneer een economische activiteit ecologisch duurzaam is. Banken kunnen door het verstrekken van financiering en het delen van hun kennis en ervaring bedrijven, en daarmee de economie, helpen te verduurzamen. Dit artikel beschrijft de financieringsinstrumenten die banken momenteel op de internationale financieringsmarkt aanbieden aan bedrijven om deze duurzaamheidstransitie te maken. Om de globale net zero-maatschappij in 2050 te kunnen bereiken, is het nodig dat onze huidige lineaire economie verandert in een circulaire economie op mondiaal niveau. Deze bijdrage gaat in op de cruciale rol die banken spelen in deze transitie, en welke stappen door banken moeten worden gezet om deze transitie te bereiken.

Recente jurisprudentie wijst uit dat – naast de inbreukprocedure – de prejudiciële procedure een bijdrage kan leveren aan de instandhouding van de rechtsstaat. Vooral de eis van rechterlijke onafhankelijkheid heeft een nadere invulling gekregen in een serie prejudiciële uitspraken, over bijvoorbeeld de benoeming van rechters en tuchtrechtelijke sancties, met name in Polen. Bij zijn analyse betrekt het Hof van Justitie nadrukkelijk de ruimere context. Het voert daarbij een ‘ketenanalyse’ uit: politieke invloed op het orgaan dat rechters selecteert, tast ook de positie van de aldus benoemde rechters aan. Wat is de rechtsbasis voor deze jurisprudentie, en waar liggen de grenzen?

Mede naar aanleiding van de moordzaak tegen Michael P. is een regeling ingevoerd die erin voorziet medische gegevens te verstrekken over een verdachte die weigert mee te werken aan het opstellen van een rapportage door het Pieter Baan Centrum. Via deze regeling kan een behandelaar worden verplicht gegevens zonder toestemming van zijn patiënt te verstrekken. De onafhankelijke Adviescommissie Gegevensverstrekking Weigerende Observandi, heeft in deze wettelijke regeling een zeeffunctie gekregen die eraan bijdraagt dat de inbreuk op het medisch beroepsgeheim zo beperkt mogelijk wordt gehouden. Enkele onderdelen van de weigeraanpak worden in dit artikel aangestipt.

In 2014 schreef prof. mr. Doelder in zijn afscheidsrede over de onafhankelijkheid van de strafrechter. Nu, acht jaar later, reflecteert hij in dit nummer nogmaals op die onafhankelijkheid vanuit zowel nationaal als Europees perspectief. Hij ziet ruimte voor verbetering.

Voor de kwetsbare aangehouden verdachte wordt van overheidswege een advocaat opgeroepen. Die verdachte kan pas afstand doen van het recht op rechtsbijstand na een advocaat te hebben gesproken. Dat is anders voor de kwetsbare niet-aangehouden verdachte. Die verdachte is zelf verantwoordelijk voor het regelen en betalen van rechtsbijstand, en kan daarvan afstand doen zonder door een advocaat over de gevolgen te zijn ingelicht. Deze bijdrage analyseert dit verschil in rechtsbescherming en de gevolgen daarvan, en geeft aanbevelingen voor de praktijk.

Maar liefst dertien jaar na dato verklaart het Gerecht de beschikking waarbij de Commissie aan Intel een boete van € 1,06 miljard heeft opgelegd, gedeeltelijk nietig. De analyse die de Commissie heeft verricht is volgens het Gerecht onvolledig en niet geschikt om aan te tonen dat de omstreden kortingen mededingingsbeperkende gevolgen konden hebben of waarschijnlijk dergelijke gevolgen hadden. Uit het arrest blijkt op welke wijze juridische vermoedens bij misbruik van machtpositie kunnen worden weerlegd. Het maakt handhaving van het verbod op misbruik van machtspositie er niet makkelijker op, wat de vlucht naar het alternatief van de recent aangenomen Digital Markets Act mogelijk des te groter maakt.