De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft geëxperimenteerd met een nieuwe vorm van inspectie gebaseerd op systeemtoezicht (ST). Het experiment volgt uit voortgaande ontwikkelingen in de governance van zorginstellingen. Het experiment is gevolgd en ondersteund met formatief onderzoek. Geleerd is dat ST in de Nederlandse gezondheidszorg, mits gericht en evenwichtig toegepast, een bijdrage kan leveren aan de doelstellingen van de IGZ ten aanzien van effectief en efficiënt toezicht. ST maakt ‘inspectiemaatwerk’ mogelijk. Daarenboven geeft dit artikel inzicht in de werkwijze die gebruikt kan worden bij de modernisering van toezicht.

Om inzicht te krijgen in de kennis en meningen van inspecteurs over effecten van het toezicht dat ze dagelijks uitvoeren en het meten van die effecten, is een exploratief onderzoek uitgevoerd onder de inspecteurs van twaalf rijksinspecties. Op basis van de verzamelde gegevens zijn drie inspecteursprofielen ontwikkeld: het maatschappelijk profiel, het nalevingsprofiel en het productprofiel. Geconcludeerd wordt dat de profielen van elkaar verschillen voor wat betreft de inspecteurskenmerken opleidingsniveau, taken en de betrokkenheid bij de eigen inspectie. Tevens wordt vastgesteld dat er grote verschillen zijn tussen rijksinspecties. Rijksinspecties worden geadviseerd om voor succesvolle effectmetingen bij de opzet van de meting rekening te houden met die verschillen tussen de inspecteurs. Inspecteurs met verschillende profielen vragen elk om een andere benadering als het bijvoorbeeld gaat om de bewustwording van het belang van het meten van de effecten en scholing voor deelname aan de metingen. Een gedifferentieerde aanpak is nodig.

Responsiviteit van toezichthouders wordt veelal beschreven in procedurele zin dan wel in de zin van rekening houden met de nalevingsbereidheid van ondertoezichtstaanden. In dit artikel introduceren wij een derde vorm van responsiviteit, gericht op het type risico dat centraal staat in het toezicht. In dit artikel wordt de invloed van risicogebaseerde responsiviteit op normontwikkeling door ondertoezichtstaanden onderzocht. Het kwalitatief onderzoek bestaat uit een analyse van twee Thematisch Toezichtsprojecten van de Inspectie voor de Gezondheidszorg en laat een samenhang zien tussen de mate van responsiviteit en het type risico dat centraal staat in het Thematisch Toezicht. Naarmate er een betere match is tussen de aard van de interacties die de inspectie aangaat met het veld enerzijds en de aard van de risico’s die centraal staan in het toezicht, blijkt het toezicht door te werken in normontwikkeling. Hoewel wordt gepleit voor het gebruik van het concept van risicogebaseerde responsiviteit in het toezicht, is nader onderzoek nodig naar de werkingsmechanismen en de effecten daarvan.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg kondigt haar inspectiebezoeken doorgaans van te voren aan. De politiek en burgers verwachten echter dat de Inspectie vaker onverwachts toezichtbezoeken brengt. Men veronderstelt dat de Inspectie bij het aangekondigde toezicht geen reëel beeld krijgt van de zorgverlening, omdat ze te veel let op procedures en protocollen en minder kijkt naar de uitvoering van de zorg. Bovendien zouden instellingen te veel gelegenheid hebben om ‘misstanden’ weg te poetsen voor een aangekondigd bezoek.In deze studie hebben we deze vooronderstellingen van media en politiek niet kunnen bevestigen. Beiden vormen van toezicht leveren een eigen en complementair beeld op van de zorgverlening in verpleeg- en verzorgingshuizen.

Onderzocht is hoe de inspectie omgaat met de bevoegdheid om tegen een beroepsbeoefenaar een klacht bij het tuchtcollege in te dienen. Klachten van de inspectie worden veel vaker gegrond verklaard dan tuchtklachten van burgers en het tuchtrecht heeft een specifieke rol ten opzichte van andere instrumenten die de inspectie kan inzetten. Het jaarlijkse aantal ingediende tuchtzaken door de inspectie fluctueert echter sterk en inspecteurs gebruiken niet dezelfde overwegingen bij het inzetten van het tuchtrecht. Een eenduidig(er) beleid, onderbouwing van de besluitvorming en een richtlijn van ten minste twintig tuchtklachten per jaar verdient aanbeveling.