In deze bijdrage wordt uiteengezet wat ‘openheid van zaken geven’ concreet inhoudt. Na een begrippenkader worden het doel en de achtergrond gegeven van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) als juridisch kader. Uit actuele inzichten uit wetenschap en (tucht)rechtspraak zijn vijf elementen van openheid af te leiden waaraan een open en eerlijke reactie moet voldoen, deze worden toegelicht.

In april 2013 is het wetsvoorstel kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) aan de Tweede Kamer voorgelegd. Dit wetsvoorstel beoogt onder meer het wettelijk klachtrecht te wijzigen en geeft een belangrijke rol aan een externe geschillencommissie. Er is reden de inhoud van het wetsvoorstel kritisch te bezien. Waar het gaat om het afhandelen van schadeclaims kan het wetsvoorstel de positie van de patiënt verbeteren. Met betrekking tot het klachtrecht is echter van een verslechtering van die positie sprake.

Voor de beoordeling van geneesmiddelenonderzoek heeft de Europese Commissie medio 2012 een nieuwe verordening voorgesteld, ter vervanging van de huidige richtlijn. Het is de bedoeling dat (multinationaal) geneesmiddelenonderzoek voortaan op hoofdpunten in slechts één lidstaat wordt getoetst, met voor enkele aspecten (zoals het informed consent) een toetsing in alle andere deelnemende lidstaten. Met de voorgestelde verordening is beoogd de beoordeling van geneesmiddelenonderzoek te versnellen en meer te stroomlijnen. Dit artikel neemt de adequate bescherming van de proefpersoon als uitgangspunt. Betoogd wordt dat in vergelijking met de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen het beschermingsniveau op een aantal punten daalt, in het bijzonder waar het betreft geneesmiddelenonderzoek met minderjarigen en de waarborgen voor de samenstelling van de toetsingscommissie. De knip in de beoordeling – en de daaraan gekoppelde kunstmatige scheiding van ethische en niet-ethische aspecten van onderzoek – gaat verder onherroepelijk tot problemen leiden. De strakke beoordelingstermijnen houden bovendien weinig verband met de realiteit. De voorgestelde verordening dient daarom grondig te worden herzien.

Eind 2012 verschenen in een lange reeks opnieuw twee rapporten over de IGZ: van Sorgdrager en van Van der Steenhoven. Beide onderzoekers verlangen van de Inspectie enerzijds een sterk op de individuele burger gerichte (procedurele) taak met betrekking tot klachtbehandeling, anderzijds een focus met betrekking tot het systeemtoezicht waarmee zij sinds 1995 is belast. Beide gaat niet samen. Een fundamentele discussie over de rol van de IGZ wordt echter uit de weg gegaan. Hierdoor wordt de verwarring over de positie van de IGZ vergroot en leidt dit tot gezag- en reputatieverlies van de Inspectie, hetgeen zeer ongewenst is.

De commissie-Lemstra bespreekt in een tweetal rapporten het disfunctioneren van de Twentse neuroloog en de rol hierin van de diverse hierbij betrokken partijen. Deze zaak heeft tot veel politieke en media-aandacht geleid vanwege het langdurige karakter van het disfunctioneren, het bewust stilhouden hiervan en de ernstige schade voor patiënten. De commissie doet vele waardevolle aanbevelingen hoe een dergelijk disfunctioneren zou kunnen worden voorkomen. Deze aanbevelingen worden in dit artikel besproken. Maar ook is er aandacht voor hetgeen de commissie liet liggen. Belangrijke winst is dat de commissie voorstelt de medisch manager te introduceren die aan de hand van specifieke toetsingscriteria de specialisten van zijn vakgroep beoordeelt. Dit en andere items moeten in de modelovereenkomst ziekenhuis-medisch specialist een plek krijgen.

De twee grote spelers op het veld van de medische zorgverlening als het om toezicht en handhaving gaat, zijn de IGZ en het OM. Door recente wetgeving zijn de, tevens bestuursrechtelijke, bevoegdheden van de IGZ aanzienlijk uitgebreid. Ook de opstelling van interne handhavingsinstructies bevestigt het hogere ambitieniveau van de IGZ. Daarnaast laat het OM langs de weg van de nieuwe Aanwijzing in medische strafzaken zichzelf zien als een handhavingsinstantie waar de IGZ niet omheen kan. Onlangs tot stand gekomen protocollen betreffende de samenwerking tussen IGZ en OM nodigen uit tot intensief overleg. Regelmatige en vroegtijdige samenspraak is voor een integraal handhavingsbeleid een absolute voorwaarde.

In de Aanwijzing zet het OM uiteen hoe het in medische strafzaken het opsporingsonderzoek en de vervolging vormgeeft. Het is goed dat het OM zijn beleid expliciteert en daarbij benadrukt dat de belangen gemoeid met publiek-strafrechtelijke rechtshandhaving een eigen afweging van het OM vragen. Daarbij is ook de inzet van bevoegdheden aan de orde, zoals die tot het vorderen van gegevens. Een aantal facetten van de inzet van het strafrecht wordt in de Aanwijzing slechts zo summier aangeduid dat de werker in de gezondheidszorg er niet zonder meer op kan afgaan. Meer dan een aanzet is de Aanwijzing daarom niet.