In 2018 was er opnieuw sprake van turbulentie in de bancaire sector, met als dieptepunt de schikking die ING met het Openbaar Ministerie trof. ING had jarenlang onvoldoende actief geprobeerd te voorkomen dat rekeningen bij de bank werden gebruikt voor witwassen. Hoogleraar Harald Benink kijkt terug op de gebeurtenissen en concludeert in lijn met de in 2010 opgestelde ambities van De Nederlandsche Bank als toezichthouder: de rol van strenge handhaving in het toezicht wordt vaak onderschat.

De kwaliteit van de accountancywerkzaamheden is onder druk komen te staan vanwege een viertal redenen: tijds- en budgetdruk voor de accountant, de aansturing van vennoten van accountantskantoren, de focus op cijfers en het negeren van gedrag, en de rol van de raad van commissarissen. In het afgelopen jaar is een drietal rapporten over accountants verschenen waarin (onder meer) bovenstaande punten eveneens worden geadresseerd en een aantal oplossingsrichtingen worden geboden.

Onlangs stelde adviseur Van der Steenhoven voor het toezicht door de IGZ in één wet te regelen. Hij verwees daarbij naar een advies van Abeln. Deze bepleitte een wettelijke regeling om meer eenheid en consistentie te krijgen in de verwachtingen ten aanzien van het toezicht en mede daardoor ook een beter aanstuurbare organisatie te bereiken. Den Haag vreesde dat met de ontwikkeling naar een eigen wetgeving voor de inspecties, ook de ministeriële verantwoordelijkheid voor dit toezicht gewijzigd zou gaan worden.

Frans Leeuw schrijft in de eerste aflevering van dit tijdschrift in 2010 in zijn column over ‘Crises en toezicht’: ‘Gebrekkig toezicht wordt gezien als medeveroorzaker van de (financiële) crises en is daardoor zelf ook in crisis geraakt’. Annetje Ottow en Paul Robben stellen daar tegenover dat het heftige politieke, publieke en wetenschappelijke debat over toezicht geen uiting is van crises in het toezicht maar eerder wijst op het grote maatschappelijke belang van toezicht. En daar hoort een scherp debat bij. Tijdens het afscheidssymposium van Gerrit van der Wal, inspecteur-generaal van de Inspectie voor de Gezondheidszorg 2006-2012, met als titel ‘Uitdagingen voor het toezicht’, heeft dit debat plaatsgevonden en zijn diverse spanningsvelden waarmee een toezichthouder te maken heeft aan de orde gekomen. Dit symposium heeft auteurs tot het schrijven van deze column geïnspireerd.

In deze beschouwing over het frauderen van Diederik Stapel wordt ingegaan op de voorgestelde maatregelen om dit in de toekomst te voorkomen: meer en beter toezicht van onafhankelijke buitenstaanders. Het is de vraag of dit aansluit op de praktijk van (het ontdekken van) fraude. Zo zijn het vaak bekenden en collega’s die de fraude ontdekken. Onafhankelijke buitenstaanders weten niet waar ze moeten beginnen en zoeken in feite naar de spreekwoordelijke speld in de hooiberg. Tevens gaan de gesuggereerde maatregelen voorbij aan de culturele en sociale context waarin Stapel opereerde. Gedetailleerd inzicht hierin dient verkregen te worden om vergelijkbare vormen van fraude in de toekomst te voorkomen.