Het verbod van terugwerkende kracht is een van de beginselen voor deugdelijke wetgeving. Toch worden er veel uitzonderingen gemaakt, waarbij de minimumeis geldt dat afwijking van het verbod op een goede en openbare belangenafweging berust. Bij de herziening ten nadele in het strafrecht lijkt aan deze eis niet te zijn voldaan, bij belastingwetgeving die per brief gewijzigd wordt, zijn er sterkere papieren voor. De rechtstheorie van Radbruch levert een kader voor de afweging van belangen. In zijn worsteling met de wetten die met terugwerkende kracht onrecht uit de nazitijd goed probeerden te maken, zien we de onvermijdelijke spanning die deze deugdelijkheidseis oproept.

Until approximately 1995, the Netherlands had a very low prison rate compared to the surrounding countries. David Downes, who made a comparison between the Dutch and the British penal policy, choose as a title for his book: Contrasts in Tolerance. He attributed the differences between England & Wales and the Netherlands, partly to the tolerant culture in the Netherlands compared to England & Wales (Downes, 1985: 69 e.v.). What exactly did he mean by tolerance in this context and in how far can this characteristic of Dutch penal policy explain the recent downfall of the Dutch prison population.

Against the background of a discussion of classical and modern concepts of punishment, the first implying the imposition of suffering as essence and the second encompassing all varieties of sanctions implying restrictions but not necessarily some form of suffering the author rejects the suggestion of the second concept, that punishment should be defined without any reference to imposing suffering. There are conceptual advantages to sticking to the classical definition of punishment, such as the fact that it is clearly differentiated from the concept of measurements, which are sanctions imposed without any demand of ‘guilt’ on the side of a perpetrator. Also there are good reasons to maintain the element of (imposition of ) ‘intended pain’ in the concept of punishment, but it is this element – the intentional imposition of pain and suffering – that makes the author reject the activity of punishing as unethical. Non-violent sanctions are conceivable and feasible and should on ethical grounds be preferred. This is explored with reference to the work of Tähtinen. In close connection with this idea the author argues that we should redefine criminal justice (in the Dutch language: ‘strafrecht’ meaning the right to punish and laws regarding punishment) to mean that it is the discipline that responds to crimes and offences, without any defining reference to punishment (‘misdaadrecht’, meaning the laws regarding ((responding to)) crime).

In de geschriften en de levensloop van Václav Havel komt een visie op legaliteit naar voren die niet alleen relevant was in de strijd van de dissidenten tegen het posttotalitaire systeem, maar ook betekenis heeft bij de beantwoording van de vraag hoe het in de democratische rechtsstaat gesteld is met het streven om in de waarheid te leven door wetten te maken die georiënteerd zijn op het (fictieve) algemeen belang.

De zeventig geleerden, de Septuagint, die te Alexandrië in de derde eeuw Tenach (het Oude Testament) vertaalden uit de Hebreeuwse grondtekst in het Grieks, vertaalden het woord ‘toráh’ als ‘nomos’.Torah betekenent in de vertaling van Martin Buber, ´Weisung´, voorschrift. De Torah is formeel en heilig, want door de Eeuwige vastgesteld. Jezus heeft het liefdesgebod echter daarboven gesteld. Door de vertaling als nomos heeft de Griekse betekenis van ‘regelmaat, rechtstoestand’ de oorspronkelijke betekenis ook beïnvloed. Maar op het diepere niveau, dat van wezenlijke waarden, klinkt nog altijd iets van ‘torah’ door in de wet.

Tineke Cleiren reageert op het artikel De komende emancipatie van het slachtoffer van Jan van Dijk.