De openbaarheid van rechtspraak is een fundamentele pijler van de democratische rechtsstaat. Daar staat tegenover dat een verdachte of veroordeelde grote waarde hecht aan anonimiteit in het strafproces. Gerechten dienen bij de publicatie van strafrechtelijke informatie deze anonimiteit te waarborgen. Maar hoe is het toezicht hierop geregeld? Wat gebeurt er als bij het beschikbaar stellen van informatie over gerechtelijke (straf)zaken de Algemene verordening gegevensbescherming of de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens wordt geschonden? Is de Autoriteit Persoonsgegevens bevoegd een boete op te leggen? In dit naschrijft bij het artikel ‘Het belang van privacy in het strafrecht’ worden deze vragen beantwoord.

Binnen de overheid neemt semigeautomatiseerde besluitvorming toe. Parallel daaraan is er steeds meer aandacht voor eisen aan onderliggende algoritmes. Een daarvan is dat algoritmes die de overheid gebruikt bij (deels) geautomatiseerde besluitvorming, transparant en uitlegbaar horen te zijn. Dat past bij een transparante overheid en is ook het recht van individuele burgers voor wie een besluit potentieel rechtsgevolgen heeft. Een gemeente zal een betrokkene bijvoorbeeld moeten informeren waarom hij of zij wordt ‘geprofileerd’ als mogelijke uitkeringsfraudeur. Bij het transparant maken van algoritmes kan niet altijd worden volstaan met een beroep op de kennis van direct betrokkenen, zoals programmeurs. Dit artikel betoogt dat daarom ‘iets’ van gebruikte algoritmes opgenomen zal moeten worden in het archief van de organisatie en moeten worden beheerd in lijn met de Archiefwet. Voor wat dat dan concreet betekent, worden enkele richtingen verkend maar er is nog veel uit te zoeken. De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed ziet hier, als toezichthouder op de Archiefwet, ook voor zichzelf een rol en zal de ontwikkelingen nader volgen.

Automatische en Intelligente Systemen (IEEE, 2018) rukken steeds verder op in de samenleving. De toepassing ervan is echter niet onomstreden. Er is veel politieke en maatschappelijke onrust, met name over het gebruik van deze systemen door de overheid. Vooral toezichthouders liggen daarbij onder vuur. Snel wordt vergeten dat het gebruik van algoritmes kansen biedt voor het werk van toezichthouders. Daarom is een verantwoorde implementatie van artificial intelligence van groot belang, waarbij de toezichthouder zich verdiept in de werking van de technologie en de eisen die eraan gesteld moeten worden, welke kansen technologie biedt en wat nodig is om deze te realiseren. De toezichthouder moet oog hebben voor de gevolgen van technologie voor de positie van burgers en andere belanghebbenden, voor de veranderingen in verhouding tussen toezichthouder en burgers, en open oog voor (soms onvoorziene) rollen en bijpassende verantwoordelijkheden die op de toezichthouder afkomen als gevolg van het toepassen van technologie.

Algoritmen helpen om op grote schaal beslissingen te nemen. Het is echter lastig om achteraf toe te zien op de kwaliteit van deze beslissingen. Toezicht zou zich met name moeten richten op het wordingsproces van algoritmes: de stappen die genomen worden om te komen van probleemomschrijving tot een geïmplementeerd algoritme. In dit proces worden immers de principiële keuzes gemaakt die bepalend zijn voor de manier waarop het algoritme zal handelen en de wijze waarop het uitwerking heeft op de maatschappij. Door deze keuzes expliciet en onder de juiste overwegingen te maken verkleint het risico op misdragingen. Toezichthouders en ontwikkelaars van algoritmen tezamen kunnen hier een handreiking voor opstellen.

Voor deze editie van het estafette-interview spraken Rein Halbersma en Karin van Wingerde namens de redactie van Tijdschrift voor Toezicht met Hanzo van Beusekom. Van Beusekom trad in juni 2018 toe tot de raad van bestuur van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), waarvoor hij eerder tussen 2003 en 2010 ook al werkzaam was. Binnen het bestuur van de AFM is hij verantwoordelijk voor domeinoverstijgend toezicht en voor vernieuwing. Hij ziet het als zijn belangrijkste opdracht om het toezicht van de AFM meer data- en technologiegedreven te maken. Halbersma en Van Wingerde spreken met Van Beusekom onder meer over zijn terugkeer naar de AFM, over de kernwaarden van de AFM en over de uitdagingen waarvoor toezichthouders zich gesteld zien in een toenemende globale en digitale wereld.

Er komt een Nieuw Belgisch Burgerlijk Wetboek aan. Tot op heden hanteert België nog een minimaal aangepaste versie van de Code Civil Napoléon uit 1804. De bejaarde leeftijd van het wetboek laat zich echter op meerdere fronten gevoelen, waardoor de wetgever de tijd nu rijp acht om het Burgerlijk Wetboek te hervormen. Het Voorontwerp Boek 5 «Verbintenissen» komt in de hervorming van het Belgische burgerlijk recht een centrale plaats toe. Het zal mogelijk worden ingevoerd zonder dat wordt gewacht op de voltooiing van de andere onderdelen van het wetboek. Voor het contractenrecht betekent dit dat een nieuw evenwicht wordt gezocht tussen de autonomie van partijen en de mogelijkheden voor de rechter om op te treden in het algemeen belang of in het belang van de zwakkere partij. Deze bijdrage belicht de achtergrond van het Voorontwerp, alsook de redenen en doelstellingen van de hercodificatie. Daarbij wordt ook ingezoomd op de inhoud van het nieuwe Belgische contractenrecht en worden enkele belangrijke wijzigingen besproken.

Het recht van verhaal is in Nederland geregeld in artikel 7:25 BW en beoogt de beknelde eindverkoper te beschermen. Wanneer een consumentkoper zijn rechten jegens de eindverkoper heeft uitgeoefend, moet hij verhaal kunnen nemen op zijn voorschakel zodat hij niet met de aansprakelijkheid ‘blijft zitten’. De regeling beoogt dat de voor het gebrek verantwoordelijke partij uiteindelijk aansprakelijk is. Duitsland heeft op 1 januari 2018 enkele aanpassingen in het BGB doorgevoerd en ook het recht van verhaal aangepast.
Door de aanstaande invoering van twee nieuwe richtlijnen zullen de rechten van de consumentkoper aanzienlijk worden versterkt. Ook deze richtlijnen voorzien in een recht van verhaal voor de eindverkoper. De nieuwe regeling is gelijk aan de huidige Europese regeling, die aan duidelijkheid te wensen overlaat. Hoe de regeling in de praktijk uitpakt, blijft ook in de toekomst ongewis. Het effectiviteitsbeginsel brengt mee dat bij de uitoefening van het recht van verhaal de consumentenrechten ook door de eindverkoper moeten kunnen worden ingeroepen.

Sinds november 2014 is de Europese Centrale Bank de belangrijkste toezichthouder voor de banken in de eurozone. De overdracht van toezichtstaken aan de ECB is opmerkelijk omdat het Verdrag van Maastricht hiervoor – vooral onder Duitse druk – hoge drempels opwierp. Destijds werd overdracht van toezichtstaken ook niet nodig geacht vanwege de harmonisatie van de regulering van banken. De crisis in de eurozone heeft laten zien dat dit echter geen substituut vormde voor centralisatie van het bankentoezicht. Bovendien vertoonde deze regulering ernstige tekortkomingen. Een derde les uit de crisis is dat toezicht op afzonderlijke instellingen onvoldoende is voor het waarborgen van financiële stabiliteit: het geheel is meer dan de som der delen.