Voor deze aflevering van het estafette-interview spraken Elianne van Steenbergen en Frans van Bruggen namens de redactie van Tijdschrift voor Toezicht met Monique Verdier, sinds 1 februari 2019 vicevoorzitter in de raad van bestuur en Katja Mur, sinds 1 januari 2019 lid van de raad van bestuur. Mede naar aanleiding van de suggesties van Martijn Snoep, bestuurslid van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), die we interviewden voor nummer 2020-3 van Tijdschrift voor Toezicht, spraken wij met Katja en Monique over hoe privacy zich verhoudt tot andere publieke waarden en de rol die privacy speelt in de coronacrisis.

De openbaarheid van rechtspraak is een fundamentele pijler van de democratische rechtsstaat. Daar staat tegenover dat een verdachte of veroordeelde grote waarde hecht aan anonimiteit in het strafproces. Gerechten dienen bij de publicatie van strafrechtelijke informatie deze anonimiteit te waarborgen. Maar hoe is het toezicht hierop geregeld? Wat gebeurt er als bij het beschikbaar stellen van informatie over gerechtelijke (straf)zaken de Algemene verordening gegevensbescherming of de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens wordt geschonden? Is de Autoriteit Persoonsgegevens bevoegd een boete op te leggen? In dit naschrijft bij het artikel ‘Het belang van privacy in het strafrecht’ worden deze vragen beantwoord.

Automatische en Intelligente Systemen (IEEE, 2018) rukken steeds verder op in de samenleving. De toepassing ervan is echter niet onomstreden. Er is veel politieke en maatschappelijke onrust, met name over het gebruik van deze systemen door de overheid. Vooral toezichthouders liggen daarbij onder vuur. Snel wordt vergeten dat het gebruik van algoritmes kansen biedt voor het werk van toezichthouders. Daarom is een verantwoorde implementatie van artificial intelligence van groot belang, waarbij de toezichthouder zich verdiept in de werking van de technologie en de eisen die eraan gesteld moeten worden, welke kansen technologie biedt en wat nodig is om deze te realiseren. De toezichthouder moet oog hebben voor de gevolgen van technologie voor de positie van burgers en andere belanghebbenden, voor de veranderingen in verhouding tussen toezichthouder en burgers, en open oog voor (soms onvoorziene) rollen en bijpassende verantwoordelijkheden die op de toezichthouder afkomen als gevolg van het toepassen van technologie.

De auteur gaat in deze bijdrage in op de normering van (beperkt) onderzoek in smartphones en vergelijkbare apparaten, waarbij hij in de toekomst een rol weggelegd ziet voor de hulpofficier van justitie.

De wereldeconomie is na 2001 snel verder geïntegreerd. De globalisatie heeft een extra dimensie gekregen door de opkomst van platformbedrijven. Het gaat hier feitelijk om virtuele ondernemingen die zich betrekkelijk eenvoudig aan de fiscale regels kunnen onttrekken. Ook de financiële sector is sterk geglobaliseerd, maar het toezicht op deze sector is nog steeds grotendeels voorbehouden aan lokale autoriteiten. Om effectief toezicht te kunnen houden zouden de natiestaten bevoegdheden moeten overdragen aan supranationale autoriteiten. Dat staat echter op gespannen voet met de mogelijkheid om op basis van een lokaal democratische legitimatie beleid te voeren. In deze bijdrage worden een aantal casusposities geanalyseerd en verschillende oplossingsrichtingen besproken.

Vijf Nederlandse banken hebben op 13 september jl. publiekelijk de ambitie uitgesproken om samen te gaan werken bij het monitoren van transacties door middel van de Transactiemonitoring Utility. De minister van Financiën heeft aangekondigd dat dit najaar een wetsvoorstel zal worden gepubliceerd ter openbare consultatie waarmee de bestaande wettelijke belemmeringen voor de beoogde interbancaire gegevensdeling moeten worden weggenomen. In deze bijdrage wordt kort de TM Utility besproken en wordt ingegaan op de belofte hiervan.

Big data en, breder, data science, belooft veel voor toezicht. Om de beloften waar te maken moeten de nieuwe methoden en technieken wel worden toegepast in een inspectieorganisatie. Veel literatuur gaat over de beloften en bedreigingen van data science, weinig over de implementatie in organisaties. Deze bijdrage exploreert een aspect van dit onderwerp, namelijk de relatie tussen de nieuwe data scientist en de inspecteur. Beide vertegenwoordigen verschillende, en soms strijdige, essentiële kennisbronnen voor risicogebaseerd toezicht. Hoe kan er synergie tussen deze kennisbronnen worden bereikt? Deze bijdrage omschrijft deze uitdaging en verkent een drietal oplossingsrichtingen.

In deze bijdrage staat de rechtsgrondslag van datamining door de politie centraal, voor zover die wordt ingezet als vorm van surveillance of monitoring teneinde de informatiepositie van de politie te versterken. Betoogd wordt dat het ongericht vergaren van informatie uit openbare internetbronnen als vorm van ‘repressieve controle’ moet worden gezien, die gebaseerd kan worden op art. 3 Politiewet 2012 en/of art. 141 Sv.

Mensen communiceren in de huidige samenleving volop digitaal. Het is dan ook niet verrassend dat hét mechanisme om tot de kern van iemands privéleven te komen tegenwoordig wordt bereikt door het onderzoek aan de smartphone. Het wettelijke kader betreffende dit onderzoek staat al enige tijd ter discussie. Waar de Hoge Raad een (op het eerste gezicht onwerkbaar) kader voor de (opsporing)praktijk heeft getracht te scheppen, is de modernisering van het Wetboek (mede) op dit punt in volle gang. Het is tijd dat de wetgever de spreekwoordelijke handschoen oppakt en zorg draagt voor een evenwichtige balans tussen privacy en effectieve opsporing.

Willen toezichthouders en bestuursorganen gebruikmaken van big data predictive analytics, dan moeten zij dit doen binnen de daarvoor geldende bestuursrechtelijke en privacyrechtelijke kaders. Zij krijgen te maken met rechtsvragen over beschikbaarheid en bruikbaarheid en – omdat er bij toezicht vrijwel altijd op enig moment sprake zal zijn van een verwerking van persoonsgegevens – de privacywetgeving. In dit artikel komen aan de orde over welke gegevens toezichthouders kunnen en mogen beschikken, welke conclusies zij op basis van big-data-analyses kunnen trekken en hoe in dit alles de belangen van rechtssubjecten kunnen worden gewaarborgd.

Digitale gegevensuitwisseling tussen toezicht- en opsporingsinstanties betekent een nieuwe manier van werken. Voor welke vragen staat de uitvoeringspraktijk en is die er klaar voor? En hoe staat het met de wetgeving? In dit artikel staat de praktijk bij de totstandkoming van Inspectieview Milieu centraal. Dit traject is een voorbeeld van hoe het elders gaat of zou kunnen gaan. Maar er is meer nodig… In eerste instantie een brede verkenning naar de manier waarop toezicht en opsporing met elkaar samenwerken en op welke wijze ICT daarbij kan ondersteunen. Een belangrijke vervolgvraag is wat daar wettelijk nog voor nodig is. De uitvoeringspraktijk hoeft daar niet op te wachten. Er kan al gestart worden met een gezamenlijke ‘Gedragscode samenwerking en informatie-uitwisseling toezicht en opsporing’ zodat niemand meer het wiel hoeft uit te vinden.

Afgelopen voorjaar hielden twee hoogleraren een intreerede over het thema toezicht. Op 17 maart jl. gaf Judith van Erp aan de Universiteit Utrecht een oratie die de titel meekreeg: Toezicht in een open samenleving. Maatschappelijke controle op multinationale ondernemingen. Kort daarna, op 29 maart, hield Femke de Vries haar oratie aan de Rijksuniversiteit Groningen, getiteld: Leidt transparantie tot meer vertrouwen in de toezichthouder? In dit artikel bespreken wij deze bijdragen in onderlinge samenhang, vanuit de verbindende vraag: is een open samenleving gebaat bij openheid over wat toezicht vermag?

In the course of it short existence, Socio-legal studies (SLS) in the Anglo-Saxon world has burgeoned into a rich and variegated field. Reviewing it is therefore a challenging task. I begin with some general reflections and an outline of recent developments. Although these indicate an extremely vibrant field, concerns have been expressed for the future. In my discussion of these, I argue that our analysis of SLS needs to be historicised since the emergence of SLS is connected to processes of social modernization and democratization. The erosion of these processes by neo-liberal discourses and policies is the background to a discussion of my own research into the impact of the cuts to civil legal aid in England and Wales. This leads me to conclude that the fundamental dissonance between neo-liberal rationality and social science may portend a difficult future, in particular for empirical work; however, I note too that other developments such as the ongoing juridification of society and new social media may make continued SL engagement irresistible.