Voor deze aflevering van het estafette-interview spraken Marije Batting, Jeroen Goudsmit en Maaike Feenstra namens de redactie met Maarten Ruys (interim-inspecteur-generaal) en Pauline den Ambtman (directeur strategie) van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA).¹x Het gesprek vond plaats op 11 mei 2021. Mede naar aanleiding van de estafettevraag van Marian Kaljouw (voorzitter van de raad van bestuur van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa)) en Karina Raaijmakers (directeur toezicht en handhaving NZa), die de redactie interviewde voor nummer 2021-2 van Tijdschrift voor Toezicht, spraken wij met Maarten en Pauline over de uitdagingen waar de NVWA als toezichthouder voor staat en de ontwikkelingen die de NVWA de komende jaren wil doormaken.

Noten

• * De redactie van Tijdschrift voor Toezicht dankt Maaike Feenstra hartelijk voor haar bijdrage aan het interview.

• 1 Het gesprek vond plaats op 11 mei 2021.

De goudmijn die handhaving kan zijn, is binnen het sociaal domein nog redelijk onontgonnen. Het is opvallend hoe goed handhavers hun vak verstaan, maar het vakgebied als geheel heeft nog wel groeipotentie. Het accent ligt meestal op het terughalen van onterecht verstrekte uitkeringen of voorzieningen. Maar daar is niet de grote winst te halen. Wat kunnen handhavers binnen het sociaal domein van elkaar leren en hoe kan handhaving zich verder ontwikkelen tot een echte goudmijn? Goudmijn? Jazeker, en niet alleen in financiële zin. Er is meer te winnen met handhaving, onder meer een schat aan informatie die de organisatie naar een hoger niveau kan tillen.

Voor deze aflevering van de interviewreeks spraken Tessa Coffeng en Arnt Mein op 25 januari jl. met Marian Kaljouw (voorzitter van de raad van bestuur) en Karina Raaijmakers (directeur Toezicht en Handhaving) van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Naar aanleiding van de estafettevraag van Else Bos van De Nederlandsche Bank (DNB), die we interviewden voor nummer 2021-1 van Tijdschrift voor Toezicht, spraken zij met Marian en Karina over de uitwerking en gevolgen van de coronacrisis voor het toezicht van de NZa.

Voor deze aflevering van het estafette-interview spraken Joep Beckers en Anna Merz namens de redactie van Tijdschrift voor Toezicht met Else Bos, sinds 1 juli 2018 toezichtdirecteur en voorzitter toezicht bij De Nederlandsche Bank. Mede naar aanleiding van de suggesties van Monique Verdier, vicevoorzitter in de raad van bestuur en Katja Mur, lid van de raad van bestuur bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), die we interviewden voor nummer 2020-3 van Tijdschrift voor Toezicht, spraken wij met Else Bos over de belangrijkste uitdagingen voor toezichthouders, de impact van de coronacrisis, duurzaamheid en digitalisering.

Voor deze aflevering van het estafette-interview spraken Elianne van Steenbergen en Frans van Bruggen namens de redactie van Tijdschrift voor Toezicht met Monique Verdier, sinds 1 februari 2019 vicevoorzitter in de raad van bestuur en Katja Mur, sinds 1 januari 2019 lid van de raad van bestuur. Mede naar aanleiding van de suggesties van Martijn Snoep, bestuurslid van de Autoriteit Consument en Markt (ACM), die we interviewden voor nummer 2020-3 van Tijdschrift voor Toezicht, spraken wij met Katja en Monique over hoe privacy zich verhoudt tot andere publieke waarden en de rol die privacy speelt in de coronacrisis.

In deze rubriek wordt kort ingegaan op de nieuwe Aanwijzing hoge transacties zoals deze gepubliceerd is op 4 september jl. Bezien wordt of en in hoeverre deze aanwijzing inderdaad een vertaling is van de staande praktijk met betrekking tot hoge transacties.

De openbaarheid van rechtspraak is een fundamentele pijler van de democratische rechtsstaat. Daar staat tegenover dat een verdachte of veroordeelde grote waarde hecht aan anonimiteit in het strafproces. Gerechten dienen bij de publicatie van strafrechtelijke informatie deze anonimiteit te waarborgen. Maar hoe is het toezicht hierop geregeld? Wat gebeurt er als bij het beschikbaar stellen van informatie over gerechtelijke (straf)zaken de Algemene verordening gegevensbescherming of de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens wordt geschonden? Is de Autoriteit Persoonsgegevens bevoegd een boete op te leggen? In dit naschrijft bij het artikel ‘Het belang van privacy in het strafrecht’ worden deze vragen beantwoord.

Binnen de overheid neemt semigeautomatiseerde besluitvorming toe. Parallel daaraan is er steeds meer aandacht voor eisen aan onderliggende algoritmes. Een daarvan is dat algoritmes die de overheid gebruikt bij (deels) geautomatiseerde besluitvorming, transparant en uitlegbaar horen te zijn. Dat past bij een transparante overheid en is ook het recht van individuele burgers voor wie een besluit potentieel rechtsgevolgen heeft. Een gemeente zal een betrokkene bijvoorbeeld moeten informeren waarom hij of zij wordt ‘geprofileerd’ als mogelijke uitkeringsfraudeur. Bij het transparant maken van algoritmes kan niet altijd worden volstaan met een beroep op de kennis van direct betrokkenen, zoals programmeurs. Dit artikel betoogt dat daarom ‘iets’ van gebruikte algoritmes opgenomen zal moeten worden in het archief van de organisatie en moeten worden beheerd in lijn met de Archiefwet. Voor wat dat dan concreet betekent, worden enkele richtingen verkend maar er is nog veel uit te zoeken. De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed ziet hier, als toezichthouder op de Archiefwet, ook voor zichzelf een rol en zal de ontwikkelingen nader volgen.

Voor deze aflevering van het estafette-interview spraken Marije Batting en Martijn Groenleer namens de redactie van Tijdschrift voor Toezicht met Martijn Snoep, sinds 1 september 2018 bestuursvoorzitter van de ACM.¹x Het gesprek vond begin november 2019 plaats. Mede naar aanleiding van de suggesties van Hanzo van Beusekom, bestuurslid van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), die we interviewden voor nummer 2019-3 van Tijdschrift voor Toezicht, spraken wij met Martijn over de elementen van een goede toezichtstrategie en over de balans tussen handhaven en beïnvloeden.

Noten

• 1 Het gesprek vond begin november 2019 plaats.

Automatische en Intelligente Systemen (IEEE, 2018) rukken steeds verder op in de samenleving. De toepassing ervan is echter niet onomstreden. Er is veel politieke en maatschappelijke onrust, met name over het gebruik van deze systemen door de overheid. Vooral toezichthouders liggen daarbij onder vuur. Snel wordt vergeten dat het gebruik van algoritmes kansen biedt voor het werk van toezichthouders. Daarom is een verantwoorde implementatie van artificial intelligence van groot belang, waarbij de toezichthouder zich verdiept in de werking van de technologie en de eisen die eraan gesteld moeten worden, welke kansen technologie biedt en wat nodig is om deze te realiseren. De toezichthouder moet oog hebben voor de gevolgen van technologie voor de positie van burgers en andere belanghebbenden, voor de veranderingen in verhouding tussen toezichthouder en burgers, en open oog voor (soms onvoorziene) rollen en bijpassende verantwoordelijkheden die op de toezichthouder afkomen als gevolg van het toepassen van technologie.

Algoritmen helpen om op grote schaal beslissingen te nemen. Het is echter lastig om achteraf toe te zien op de kwaliteit van deze beslissingen. Toezicht zou zich met name moeten richten op het wordingsproces van algoritmes: de stappen die genomen worden om te komen van probleemomschrijving tot een geïmplementeerd algoritme. In dit proces worden immers de principiële keuzes gemaakt die bepalend zijn voor de manier waarop het algoritme zal handelen en de wijze waarop het uitwerking heeft op de maatschappij. Door deze keuzes expliciet en onder de juiste overwegingen te maken verkleint het risico op misdragingen. Toezichthouders en ontwikkelaars van algoritmen tezamen kunnen hier een handreiking voor opstellen.

Het bestuursrecht is niet alleen van belang voor de vraag aan welke normen overheidstoezicht met behulp van autonome (zelflerende) systemen is onderworpen, maar ook voor de vraag wie deze normen stelt en effectueert. Niettemin lijkt de dominante opvatting momenteel dat het bestuursrecht onvoldoende in staat zou zijn om het gebruik van zelflerende systemen adequaat te reguleren. Dit essay schetst hoe de rechtsontwikkeling ten aanzien van autonoom overheidstoezicht vorm kan krijgen als een (zelflerend) proces van laveren tussen analoog en digitaal bestuursrecht, waarbij de bestuursrechtelijke verworvenheden van het analoge toezicht worden geconfronteerd met de uitdagingen van het digitale toezicht.

De overheid maakt in toenemende mate gebruik van systemen die taken verrichten die eerst door ambtenaren werden uitgevoerd. Denk aan het verlenen en uitbetalen van uitkeringen, het opleggen van boetes, bedienen van ophaalbruggen enzovoort. Bij de inzet van deze systemen wordt niet altijd onderkend dat hierbij voldaan moet worden aan de regels die voor de overheid gelden. Bovendien brengt de inzet van deze systemen – algoritmen – nieuwe, deels voorzienbare en deels onvoorzienbare risico’s met zich mee. Daarom wordt steeds vaker gevraagd om meer toezicht op algoritmen. Om dit toezicht effectief te laten zijn zou er een zorgplicht moeten worden ingevoerd.

De wereldeconomie is na 2001 snel verder geïntegreerd. De globalisatie heeft een extra dimensie gekregen door de opkomst van platformbedrijven. Het gaat hier feitelijk om virtuele ondernemingen die zich betrekkelijk eenvoudig aan de fiscale regels kunnen onttrekken. Ook de financiële sector is sterk geglobaliseerd, maar het toezicht op deze sector is nog steeds grotendeels voorbehouden aan lokale autoriteiten. Om effectief toezicht te kunnen houden zouden de natiestaten bevoegdheden moeten overdragen aan supranationale autoriteiten. Dat staat echter op gespannen voet met de mogelijkheid om op basis van een lokaal democratische legitimatie beleid te voeren. In deze bijdrage worden een aantal casusposities geanalyseerd en verschillende oplossingsrichtingen besproken.