Kunnen de redelijkheid en de billijkheid de regels betreffende de legitieme portie opzijzetten? Dat is de vraag die in deze bijdrage wordt besproken. De regeling van de legitieme portie is van dwingend recht. In beginsel dient terughoudend opgetreden te worden om de regels van dwingend recht opzij te zetten. Dat geldt ook voor de legitieme portie. In uitzonderlijke gevallen waar strikte toepassing tot een maatschappelijk ongewenste situatie leidt, is afwijking van de dwingendrechtelijke regel met een beroep op de redelijkheid en de billijkheid echter niet onmogelijk.

Schrijver behandelt het belang van zowel de aanvullende als de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid bij de verdeling van nalatenschap. Daarbij zijn in het bijzonder van belang de waardering en de wijze van verdelen van de te verdelen goederen.

Artikel 4:3 lid 1 BW bevat een limitatieve opsomming van onwaardigheidsgronden. Bestaat daarbuiten ruimte om in te grijpen op grond van de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid? In deze bijdrage komen verschillende rechterlijke uitspraken aan de orde die hier betrekking op hebben. Geconcludeerd wordt dat terughoudendheid is geboden bij een resultaat dat moeilijk verenigbaar is met de bedoeling van de wetgever bij de onwaardigheidsbepaling. Er bestaat meer ruimte indien een resultaat wordt bereikt dat in lijn is met de geest van artikel 4:3 BW, als zich een situatie voordoet die door de wetgever niet is voorzien of als een situatie wel door de wetgever is voorzien, maar latere (juridische) ontwikkelingen een ander licht werpen op die situatie.

Deze bijdrage handelt over de weerstand die bestaat tegen de uitlegregels van artikel 4:46 BW. Deze aversie vindt in de kern haar oorzaak erin dat niet in alle gevallen een uitlegging naar de bedoeling van de testateur mag plaatsvinden. Gekeken is naar de reden hiervan, de voorgestelde oplossingen voor dit probleem, wat er in de praktijk gebeurt en hoe dit alles zich verhoudt tot de redelijkheid en billijkheid, ook in hun andere materiële functies. Uiteindelijk is geconcludeerd dat dit wetsartikel aanpassing behoeft en dat hierbij inpassing binnen het uitlegkader van het arrest DSM/FOX aanbeveling verdient. De redelijkheid en billijkheid krijgen hierdoor reeds een ingang bij uitlegging.

In het internationaal erfrecht is het resultaat van de toegepaste verwijzingsregel soms hoogst ongelukkig, of meer juridisch gezegd: onaanvaardbaar. Het ‘gewone’ burgerlijk recht kent in artikel 6:2 BW een mogelijkheid om de werking van een krachtens wet, gewoonte of rechtshandeling geldende regel niet van toepassing te doen zijn, ‘voorzover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn’. De vraag of de ‘redelijkheid en billijkheid’ ook in het internationaal erfrecht een rol kan of zal spelen, wordt ontkennend beantwoord, maar langs andere wegen kan een vergelijkbaar resultaat worden bereikt.

Tijdens de coronacrisis hebben ondernemers coronasteun ontvangen en was het mogelijk om de betaling van belastingaanslagen uit te stellen. Wat betekent dat voor een erfgenaam van een ondernemer? Een inventarisatie.

De vereffenaar krijgt met verschillende vraagstukken te maken. Zo kan ook het huurrecht om de hoek komen kijken, omdat erflater huurder of verhuurder was van een woning of bedrijfsruimte.
In dit artikel wordt een overzicht gegeven van enkele aspecten waarmee de vereffenaar in het kader van huur en verhuur te maken kan krijgen. Er is in dat kader ook kort jurisprudentieonderzoek gedaan, waarbij is gekeken naar rechtszaken rondom huurovereenkomsten waarbij de vereffenaar (dan wel de executeur) betrokken was.

In deze bijdrage bespreekt de auteur de vraag in hoeverre bij een internationale nalatenschap voor verwerping, respectievelijk aanvaarding van een making onder voorwaarde of last namens een minderjarige erfgenaam machtiging van de kantonrechter is vereist. Als eerste wordt de kwalificatievraag beantwoord, te weten dat hier sprake is van een kwestie betreffende ouderlijke verantwoordelijkheid/kinderbescherming en niet van een kwestie van erfopvolging. Vervolgens gaat de auteur, mede aan de hand van de bespreking van een negental rechterlijke uitspraken, in op de internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter en het op het machtigingsverzoek toepasselijke recht.

De legitieme portie staat sinds de totstandkoming van het nieuwe erfrecht al ter discussie. Tegen de achtergrond van de aanbeveling tot afschaffing van de ‘klassieke’ legitieme door het Centrum voor Notarieel Recht Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen onderzoeken de auteurs welke verschillende typen legitimarissen bestaan, welke verschillen en overeenkomsten er tussen deze legitimarissen zijn, en welke rechtshandelingen voor de onderscheiden legitimarissen noodzakelijk zijn om de respectievelijke rechten veilig te stellen. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor het recht op informatie ex artikel 4:78 BW teneinde de legitieme te kunnen berekenen. Volgens recente jurisprudentie wordt bij de uitleg van dit wetsartikel steeds vaker teruggegrepen op de wetsgeschiedenis. Hieruit vloeit een ruimer recht op informatie voort ten faveure van de legitimaris-niet-erfgenaam. De legitieme portie kan daardoor nauwkeuriger worden vastgesteld. Dit alles om te komen tot het antwoord op de vraag welk belang de legitimaris heeft bij het voortbestaan van de legitieme portie.

In deze bijdrage besteedt de auteur aandacht aan opvattingen over vermogensongelijkheid en aan de in dat kader in België en in het Vlaams Gewest recent ingevoerde wetgeving. Die wetgeving moet enerzijds fiscale besparingroutes onaantrekkelijk maken en gunt anderzijds de verre verwant een fiscaal voordeeltje.

In dit artikel wordt ingegaan op de draagplicht en aansprakelijkheid voor de legitieme portie en de verhaalsmogelijkheden van de legitimaris. De stelling wordt verdedigd dat de aansprakelijkheid van de erfgenamen steeds aansluit bij de evenredigheid van de erfdelen en niet bij de draagplicht. Een andere belangrijke conclusie is dat door de erflater gewijzigde draagplicht nooit verder strekt dan door de erflater verleende draagkracht.

De Wet bescherming erfgenamen tegen schulden bestaat bijna vijf jaar. In deze bijdrage is een vervolg op een eerdere bijdrage waarin wordt besproken wat de betekenis is van artikel 4:194a BW in de praktijk. Aan de hand van jurisprudentie wordt bezien hoe succesvol een beroep is op artikel 4:194a BW. Is het daadwerkelijk een vangnet als er sprake is van onverwachte schulden? En wat is een onverwachte schuld eigenlijk?

In dit artikel bespreekt de auteur de last tot uitgave van geld of van een goed, al dan niet ‘uit de nalatenschap’, aan een of meer personen ten laste van een of meer (of de gezamenlijke) erfgenamen. De keuze van de wetgever om een dergelijke last niet meer als schuld van de nalatenschap te beschouwen, en de daaruit voortvloeiende aanpassingsoperatie van de nodige bepalingen in Boek 4 BW, heeft soms tot onnauwkeurige, soms tot inconsistente en soms zelfs tot onjuiste resultaten geleid.

In deze bijdrage staat het onlangs verschenen rapport Legitieme portie centraal, dat tot stand is gekomen in een samenwerking van het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit Nijmegen en Netwerk Notarissen. De onderzoekers bevelen aan de legitieme portie af te schaffen. Het is echter de vraag of het onderzoek deze aanbeveling rechtvaardigt, temeer omdat uit de peilingen ook blijkt dat een groot deel van het Nederlands publiek de legitieme portie juist omarmt. De wetgever koos er in 2003 voor de legitieme portie te handhaven, maar in sterke mate te ontkrachten. Schrijver concludeert dat de cijfers uit het rapport eerder bevestigen dat deze keuze de juiste was en pleit voor behoud van de legitieme portie.

In deze boekbespreking analyseert de auteur het boek Mandatory family protection. Dit derde boek in een serie over rechtsvergelijkend erfrechtelijk onderzoek handelt over de dwingende bescherming die verschillende landen toekennen aan familieleden van erflaters. Diverse auteurs beschrijven de nationale regelingen van Europese landen, landen met een common law-stelsel, China en islamitische landen. Daarnaast is een aantal hoofdstukken gewijd aan historische en rechtsvergelijkende aspecten van dwingende erfrechtelijke bescherming. Duidelijk wordt dat het erfrecht constant in beweging is; stelsels met een legitieme portie zoeken flexibiliteit, terwijl rechtszekerheid gezocht wordt door stelsels met aanspraken gebaseerd op behoeften van familieleden.