Voor onze bijdrage aan dit speciale nummer van Tijdschrift Erfrecht over samenleving buiten het huwelijk kozen wij vier uitspraken van de Rechtbank Haarlem, gewezen in dezelfde zaak, van 27 augustus 2008 (LJN BF1556), 23 december 2009 (LJN BK7605), 15 september 2010 (LJN BO2401) en 1 juni 2011 (LJN BR3951). De laatste twee vonnissen zijn samengevat in Notafax 2011, 193. Daarin komt onder andere de vraag aan de orde of een uiterste wil gemaakt ten voordele van degene die met de erflater samenleefde en die kennelijk voor echtgenote werd aangezien, rechtens relevant is of kan zijn als blijkt dat van een huwelijk tussen de erflater en degene met wie hij samenleefde geen sprake was.

Na een beschouwing over de fiscale positie van samenwoners in de Successiewet wordt aandacht besteed aan de situatie van samenwoners zonder kinderen (verblijvingsbeding en/of testament?). Vervolgens worden diverse mogelijkheden bezien die samenwoners met kinderen hebben om de erfrechtelijke verhoudingen tussen langstlevende en kinderen te regelen, met name tegen de achtergrond van de uitbreiding van de defiscalisering in de Wet IB 2001 per 1 januari 2012. Conclusie is dat een testament waarbij de langstlevende samenwoner tot enig erfgenaam wordt benoemd terwijl de kinderen hun ‘erfdeel’ in de vorm van een niet-opeisbaar legaat krijgen toegekend (pseudo-o.b.v.), te prefereren valt boven een tweetrapstestament, dat leidt tot een complexe boedelafwikkeling.Nog mooier zou het zijn als de wetgever de wettelijke verdeling ook als keuze voor samenwoners met kinderen zou openstellen.

Naar aanleiding van een drietal vonnissen van de Rechtbank Haarlem wordt nader ingegaan op de vraag hoe volgens Nederlands internationaal erfrecht de aanspraak op een legitieme portie dient te worden beoordeeld, in het licht van een rechtskeuze voor buitenlands erfrecht. Aan de orde komen onder meer het verschil tussen een conflictenrechtelijke en een materieelrechtelijke rechtskeuze en de gevolgen van een dubbele nationaliteit van de testateur voor de geldigheid van diens rechtskeuze. Tevens wordt bezien of de verhouding tussen rechtskeuze en wettelijk erfdeel zal veranderen onder de toekomstige Europese Erfrechtverordening (conform het thans voorliggende voorstel) of na inwerkingtreding van Boek 10 BW (per 1 januari 2012). Ten slotte wordt kort aandacht geschonken aan de mogelijkheid uit het Oostenrijkse erfrecht een afstammeling te onterven, zonder dat daardoor enige aanspraak op een legitieme portie ontstaat.

Bij de aanwijzing van een rechtspersoon in een oude uiterste wil kan een probleem spelen wanneer de rechtspersoon ten tijde van het overlijden van de testateur niet meer bestaat. In de beide hier te bespreken situaties ging het om de aanwijzing van een rechtspersoon als erfgenaam die intussen had opgehouden te bestaan.

In deze bijdrage onderzoekt de auteur de rol die een stichting familiebeheer kan vervullen in het kader van de zeggenschap over familievermogen. De auteur gaat daarbij onder meer in op de verhouding van de stichting familiebeheer tot de stichting administratiekantoor en de familiestichting.

Onderzocht wordt de vraag of een welwillender uitleg van de litigieuze uiterste wilsbeschikking, die een ontzegging van de bevoegdheid, als bedoeld in artikel 4:19 e.v. BW behelsde, mogelijk zou zijn geweest dan die waarvan het hof – onuitgesproken – is uitgegaan. Hierbij komt ook de verhouding tussen het leerstuk van de uitleg en dat van de discrepantie tussen wil en verklaring aan de orde.

De auteur bespreekt de giftenaftrek in de Wet IB 2001, de Wet Vpb en de Successiewet 1956. Ze gaat tevens in op de vrijstelling schenkbelasting van giften aan bepaalde instellingen.

Het komt wel eens voor dat erfgenamen een nalatenschap zuiver aanvaarden en pas later ontdekken dat zij beter zouden zijn overgegaan tot beneficiaire aanvaarding of zelfs tot verwerping van de betrokken nalatenschap. In deze bijdrage is gekozen voor een beschikking van Rechtbank Assen, sector kanton, d.d. 19 oktober 2010, nr. 295357/EK VERZ 10-10180, Notafax 2011, 74, waarin een erfgenaam zuiver had aanvaard, maar daarop later wilde terugkomen.

In navolging van het internationaal erfrecht wordt nu voorgesteld ook het internationaal huwelijksvermogensrecht op Europees niveau te harmoniseren. Vragen van bevoegdheid, toepasselijk recht en erkenning en tenuitvoerlegging in kwesties van huwelijksvermogensrecht met internationale elementen worden in de toekomst aan de hand van regels uit een Europese verordening beantwoord.Voor de advisering op het terrein van de internationale civielrechtelijke estate planning is dit een belangrijke ontwikkeling. Daarom worden de hoofdlijnen van het Europese voorstel uitvoerig geanalyseerd. Daarnaast wordt onderzocht of, en zo ja, in hoeverre dit voorstel is afgestemd op en in lijn is met het eerdere erfrechtelijke voorstel.De conclusie luidt dat de voorgestelde regeling vooralsnog de nodige onduidelijkheden in zich bergt, die in het kader van de, mede voor de estate planning gewenste, rechtszekerheid en voorspelbaarheid nadere opheldering en toelichting behoeven.

Er bestaan talrijke vragen over het toepassingsgebied en de omvang van het salaire différé (de som ineens van art. 4:36 BW). In Hof Den Haag 16 maart 2011 wordt de som ineens, steunend op arbeid verricht in de periode 1971-1974, niet toegekend.

De Hoge Raad heeft recentelijk beslist dat onder het begrip ‘ziekte’ in artikel 4:953 lid 1 (oud) BW, thans artikel 4:59 lid 1 BW, enkel een medisch geclassificeerde somatische of psychische ziekte of aandoening is verstaan (HR 10 december 2010, LJN BN8534).

Bepleit wordt om bij opheffing van een vereffening wegens gebrek aan baten publicatie via internet in de Staatscourant en op <www.rechtspraak.nl> verplicht te stellen, nu beide publicatievormen gratis zijn.

Als er een voorwaarde aan een erfstelling is verbonden, heeft dat dan ook gevolgen voor de verklaring van erfrecht? Ja, er moet dan een ‘voorwaardelijke verklaring’ van erfrecht worden gemaakt. De auteur geeft een voorzet hoe de verklaring van erfrecht er bij vaak voorkomende testamentaire voorwaarden uit zou kunnen zien. In dat verband komt de tweetrapsmaking aan de orde.

Recent deed het hof Arnhem een uitspraak over onderhandse schenkingen onder schuldigerkenning. Het hof is van oordeel dat voor de geldigheid hiervan een notariële akte vereist is.Daarnaast kwam de vraag aan de orde hoe hoog de rente over schuldigerkenningen van voor 2010 moet zijn ter vermijding van toepasselijkheid van artikel 10 SW.

De auteur besteedt aandacht aan de fiscale gevolgen van fondsvorming bij overlijden voor de Successiewet 1956 en de Wet inkomstenbelasting 2001 met ingang van 1 januari 2010. Daarbij wordt ingegaan op de verschillen tussen storting op een onder bewind te stellen bankrekening en inbreng in een stichting. Directe aanleiding van de bijdrage is de uitspraak van Hof Amsterdam 5 oktober 2010, LJN BO5044.

Het partnerpensioen is een belangrijk instrument om na overlijden te voorzien in de verzorging van de langstlevende partner. Veel pensioendeelnemers realiseren zich niet, dan wel onvoldoende, dat het verzorgingsniveau van het partnerpensioen minder goed kan blijken te zijn dan algemeen wel wordt aangenomen. Ter onderbouwing van deze stelling worden de volgende potentiële pijnpunten besproken: wie is de pensioenpartner, de invloed van een scheiding, het ontbreken van een pensioenplicht, de hoogte van het partnerpensioen, het op risicobasis gefinancierd partnerpensioen, de door sommige pensioenfondsen gehanteerde leeftijdskorting en de duur van de pensioenuitkering.

In een column geeft een redacteur of auteur zijn of haar visie op een bepaald onderwerp.