Artificiële intelligentie (AI) is een revolutionaire technologie die een grote impact heeft op ons leven. Naast de aanzienlijke voordelen die AI ons oplevert, gaan ook significante risico’s met deze ontwikkeling gepaard. Tegen deze achtergrond zien we dat steeds meer toezichthouders zich aantoonbaar bezighouden met AI. De hamvraag voor veel toezichthouders is hoe zij zich moeten verhouden tot AI. Dit is geen eenvoudige zoektocht. Met onze bijdrage hopen wij deze zoektocht te faciliteren door de risico’s die gepaard gaan met AI-toepassingen overzichtelijk op een rijtje te zetten en vervolgens een zestal handvatten aan te reiken die toezichthouders kunnen gebruiken bij het inrichten van hun toezicht op AI.

De overheid maakt in toenemende mate gebruik van systemen die taken verrichten die eerst door ambtenaren werden uitgevoerd. Denk aan het verlenen en uitbetalen van uitkeringen, het opleggen van boetes, bedienen van ophaalbruggen enzovoort. Bij de inzet van deze systemen wordt niet altijd onderkend dat hierbij voldaan moet worden aan de regels die voor de overheid gelden. Bovendien brengt de inzet van deze systemen – algoritmen – nieuwe, deels voorzienbare en deels onvoorzienbare risico’s met zich mee. Daarom wordt steeds vaker gevraagd om meer toezicht op algoritmen. Om dit toezicht effectief te laten zijn zou er een zorgplicht moeten worden ingevoerd.

Voor deze editie van het estafette-interview spraken Rein Halbersma en Karin van Wingerde namens de redactie van Tijdschrift voor Toezicht met Hanzo van Beusekom. Van Beusekom trad in juni 2018 toe tot de raad van bestuur van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), waarvoor hij eerder tussen 2003 en 2010 ook al werkzaam was. Binnen het bestuur van de AFM is hij verantwoordelijk voor domeinoverstijgend toezicht en voor vernieuwing. Hij ziet het als zijn belangrijkste opdracht om het toezicht van de AFM meer data- en technologiegedreven te maken. Halbersma en Van Wingerde spreken met Van Beusekom onder meer over zijn terugkeer naar de AFM, over de kernwaarden van de AFM en over de uitdagingen waarvoor toezichthouders zich gesteld zien in een toenemende globale en digitale wereld.

Het fusietoezicht in de zorg staat al jaren ter discussie. Dit artikel gaat in op (1) de invoering van en ervaringen met de zorgspecifieke fusietoets en (2) de ontwikkelingen in het mededingingstoezicht op zorgfusies. Bij de zorgspecifieke fusietoets valt te betwijfelen of de voordelen opwegen tegen de nadelen. Dit pleit voor een herbezinning op nut en noodzaak van deze toets. Het mededingingstoezicht op zorgfusies is lange tijd te toegeeflijk geweest. Er lijkt sprake van een kentering, maar deze komt te laat om in sommige zorgsectoren en regio’s dominante machtposities te voorkomen. Vandaar dat sterker optreden tegen machtsposities geboden is.

Na verschillende incidenten in de semipublieke sector is de overheid actief op zoek naar betere borging van publieke belangen door semipublieke instellingen. Dit artikel brengt focus aan in de discussie over het dienen van publieke belangen door in te zoomen op het borgen van publieke belangen door zorgaanbieders. In aanvulling op de zoektocht van de overheid naar heldere definities en verantwoordelijkheidsverdeling van publieke belangen en versterking van de governance van semipublieke instellingen, biedt dit artikel een aanzet voor het verkennen van het nastreven van publieke belangen door overheid en zorgaanbieders gezamenlijk.

In deze bijdrage wordt voortgebouwd op het idee dat onafhankelijkheid een kernwaarde is van toezicht. De auteurs gaan in op de voornaamste redenen voor onafhankelijkheid en de oorzaken van de ‘onrust’. Tot slot schetsen zij de contouren van een structurele oplossing voor de spanning tussen de politiek en toezichthouders.

In de rubriek Opinie legt de redactie een stelling over een toezichtonderwerp voor aan een tweetal experts. Dit keer gaat de stelling over de transparantie van toezicht. De stelling die in dit nummer werd voorgelegd luidt: ‘Toezicht dient volledig transparant te zijn’.

Eind 2010 zijn de NMa en de NZa een nieuw samenwerkingsprotocol overeengekomen. Hierin is vastgelegd hoe beide toezichthouders zullen omgaan met situaties waarin hun mededingingsbevoegdheden elkaar raken dan wel overlappen. Uit de kernafspraken blijkt dat beide toezichthouders weinig idee hebben als het gaat om de vraag hoe hun mededingingsbevoegdheden zich tot elkaar verhouden. In drie van de vier afspraken die gericht zijn op het voorkomen van dubbel toezicht is helemaal geen sprake van dubbel toezicht. De afspraken met betrekking tot de wijze waarop de NZa haar zienswijzen in concentratiezaken dient in te vullen zijn niet functioneel dan wel contraproductief.

In het artikel wordt onderzocht in hoeverre verband bestaat tussen de mate van effectiviteit van milieutoezicht en de mate van onafhankelijkheid van dit toezicht. Aanleiding zijn onder meer diverse milieu-incidenten (Thermphos, Probo Koala) en het niet op orde zijn van het milieutoezicht. Voor bestuurders is milieutoezicht een haast onmogelijke opgave. De organisatie van het milieutoezicht wordt getoetst aan de Nederlandse en Europese eisen aan toezicht. Geconcludeerd wordt dat gebrek aan onafhankelijkheid van milieutoezicht een belangrijke oorzaak van de bestaande problemen is. De auteurs doen aanbevelingen voor het oprichten van een Nederlandse Omgevingsautoriteit.

Milieurampen in de oliesector worden vooral vanuit de verantwoordelijkheid van betrokken bedrijven bezien. Of overheden méér hadden kunnen en moeten doen blijft vaak onderbelicht. Dat geldt voor de BP olieramp in de Golf van Mexico en voor de illegale stort van Trafigura afval in Ivoorkust. De rol van de Amerikaanse federale overheid respectievelijk van de Nederlandse en Estse overheden (die toestonden dat de Probo Koala naar Afrika kon vertrekken), kreeg minder aandacht. Ingegaan wordt op de publiekrechtelijke verantwoordelijkheid van de respectievelijke overheden. In het licht van de toepasselijke regels van internationaal en Europees milieurecht wordt geconcludeerd dat de Verenigde Staten en Europese overheden onvoldoende optraden als goede toezichthouders.