Mede naar aanleiding van de moordzaak tegen Michael P. is een regeling ingevoerd die erin voorziet medische gegevens te verstrekken over een verdachte die weigert mee te werken aan het opstellen van een rapportage door het Pieter Baan Centrum. Via deze regeling kan een behandelaar worden verplicht gegevens zonder toestemming van zijn patiënt te verstrekken. De onafhankelijke Adviescommissie Gegevensverstrekking Weigerende Observandi, heeft in deze wettelijke regeling een zeeffunctie gekregen die eraan bijdraagt dat de inbreuk op het medisch beroepsgeheim zo beperkt mogelijk wordt gehouden. Enkele onderdelen van de weigeraanpak worden in dit artikel aangestipt.

Onafhankelijkheid: een thema dat zowel nationaal als internationaal de gemoederen bezig weet te houden. Hoogste tijd voor een speciaal nummer over dit onderwerp, waarbij in de verschillende bijdragen is geprobeerd het concept onafhankelijkheid vanuit uiteenlopende invalshoeken (OM, ZM en balie) te belichten.

In 2014 schreef prof. mr. Doelder in zijn afscheidsrede over de onafhankelijkheid van de strafrechter. Nu, acht jaar later, reflecteert hij in dit nummer nogmaals op die onafhankelijkheid vanuit zowel nationaal als Europees perspectief. Hij ziet ruimte voor verbetering.

Voor de kwetsbare aangehouden verdachte wordt van overheidswege een advocaat opgeroepen. Die verdachte kan pas afstand doen van het recht op rechtsbijstand na een advocaat te hebben gesproken. Dat is anders voor de kwetsbare niet-aangehouden verdachte. Die verdachte is zelf verantwoordelijk voor het regelen en betalen van rechtsbijstand, en kan daarvan afstand doen zonder door een advocaat over de gevolgen te zijn ingelicht. Deze bijdrage analyseert dit verschil in rechtsbescherming en de gevolgen daarvan, en geeft aanbevelingen voor de praktijk.

In dit artikel wordt in kaart gebracht op welke taakgebieden zich de laatste jaren ontwikkelingen hebben voorgedaan die raken aan de positionering van het OM of in ieder geval aanleiding hebben gegeven die positionering ter discussie te stellen, om vervolgens de vraag op te werpen wat deze ontwikkelingen en discussies zeggen over de (hybride) positionering van het OM en of deze ertoe nopen deze positionering te heroverwegen.

Een rechtszaak is voor minderjarigen een drama: ze zijn er hoofdrolspeler en figurant tegelijkertijd. De onafhankelijkheid van de rechtspraak, opgevat als dramaturgische gebeurtenis, draagt hieraan bij. De rekwisieten van een onafhankelijke rechtspraak (toga, taalgebruik en rapporten) hebben ook een morele boodschap: de staat neemt een verticale machtsverhouding in ten opzichte van de dader. Als het strafrecht meer horizontale relaties wil aangaan door inzet van het herstelrecht, heeft het nieuwe rekwisieten nodig. Bijvoorbeeld door de rechtszaak aan een tafel te doen.

Er is veel te doen over ‘onafhankelijk’ onderzoek door advocaten. In de afgelopen 20 jaar lijkt deze vorm van advocatuurlijke dienstverlening uitgegroeid van een absolute nicheactiviteit tot een naar het lijkt vanzelfsprekend stukje advocatuur. Maar er zijn ook hier grenzen aan de groei. Die worden tegenwoordig voor een belangrijk deel bepaald door de publieke opinie.

In deze bijdrage staat de vraag centraal of er zoiets bestaat als rechtsbelanggeoriënteerd rechtspreken. Na een uiteenzetting van de betekenis van het rechtsbelang voor de rechterlijke beoordeling van strafwaardigheid van gedrag, wordt nagegaan in hoeverre een grotere rol is weggelegd voor het rechtsbelang bij de vaststelling van strafrechtelijke aansprakelijkheid. Vervolgens worden enkele punten van kritiek op rechtsbelanggeoriënteerd rechtspreken voor het voetlicht gebracht. De bijdrage wordt afgesloten met enkele opmerkingen omtrent nut en noodzaak van rechtsbelanggeoriënteerde rechtspraak.

Door onder andere innovatieve vormen van opsporing worden de afgelopen tijd steeds vaker opdrachtgevers van liquidaties vervolgd en veroordeeld. Het gaat dan in de regel om personen die niet zelf aanwezig zijn bij de moorden. Wat betreft de strafbare aansprakelijkheid van de opdrachtgevers komt zowel de deelnemingsvorm uitlokking als medeplegen in aanmerking. In dit artikel wordt geanalyseerd welke omstandigheden doorslaggevend zijn voor het kwalificeren van voornoemde gedragingen als ofwel uitlokking dan wel medeplegen en of hoe deze kwalificatie zich verhoudt met het principe van fair labelling.

Deze bijdrage bespreekt de ordenende functie van rechtsbelangen. Deze functie heeft een interne en een externe zijde, zodat misschien zelfs van ordenende functies gesproken kan worden. Rechtsbelangen helpen bij het ordenen van strafbaarstellingen tot een bepaalde systematiek. Om die reden wordt ook van een groeperingsfunctie gesproken. Zij helpen ook het strafrecht af te bakenen van andere rechtsgebieden, zoals het bestuurs- of civiele recht. De bijdrage gaat in op de vraag of deze functie wel helemaal tot wasdom komt en of van rechtsbelangen kan worden gevraagd dat zij het strafrecht helpen ordenen.

Het rechtsbelangenconcept lijkt aan een kleine opmars bezig in het Nederlands strafrecht. Waarom en waarom juist nu? En wat heeft het strafrecht daaraan? In deze bijdrage, die oorspronkelijk als lezing werd voorgedragen tijdens het afscheidssymposium van prof. mr. Tineke Cleiren, gaat Luuk Esser op deze vragen in en betoogt hij dat het rechtsbelangenconcept voor het strafrecht in een door fragmentatie gekenmerkte samenleving een belangrijk bindmiddel kan zijn.

Deze bijdrage stelt de vraag centraal hoe buitenwettelijke kwalificatie-uitsluitingsgronden kunnen bijdragen aan het voorkomen van onvoorzienbare strafrechtelijke aansprakelijkstelling. Daartoe wordt onderscheid gemaakt tussen een rechtsbelangenbenadering en een Typizitäts-benadering van kwalificatie-uitsluitingsgronden en beargumenteerd dat de Typizitäts-benadering toegevoegde waarde hebben voor de rechtsbescherming. Vervolgens wordt de Typizitäts-gedachte bestudeerd vanuit het perspectief van de prototypetheorie, die beschrijft hoe mensen categoriseren op basis van vergelijking met een prototype. Deze bijdrage poogt de implicaties van die theorie voor de kwalificatie-uitsluitingsgronden te doordenken.

Volgens sommige auteurs verbindt de feitenrechter in toenemende mate voor de verdachte negatieve consequenties aan diens zwijgen. Op basis van een vergelijking tussen recentere en al wat oudere rechtspraak van de Hoge Raad inzake het gebruik van de proceshouding van de verdachte, stellen wij hier een andere hypothese tegenover. Volgens ons mocht het gebruik van zwijgen ‘vroeger’ ook, maar gebeurde dat minder handig. Dankzij toenemende kennis van bewijstheorie krijgt de rechter meer handvatten om een goede bewijsredenering op te zetten.

In deze bijdrage wordt de voorgestelde modernisering van artikel 359a Sv besproken in het kader van de drie voorgestelde criteria voor sanctionering: i) het belang van een goede rechtsbedeling; ii) een eerlijk proces; en iii) een goede procesorde. Dit betreft een eerste verkenning naar de betekenis van de drie voorgestelde criteria. De vraag die centraal staat is of en, zo ja, in hoeverre deze noties een hernieuwde invulling van het geldend recht met zich brengen.

Dit artikel bespreekt de achtergrond van de discussie omtrent bestraffing van seksuele uitbuiting in de praktijk, waarbij de straftoemetingskaders uiteen worden gezet. De vragen en de discussie die de straftoemetingskaders teweegbrengen, komen vervolgens aan de orde, gevolgd door een slotbeschouwing.

In zijn hiv-rechtspraak was de Hoge Raad restrictief ten aanzien van de strafrechtelijke aansprakelijkheid van besmette personen voor onbeschermde seksuele contacten. In zijn eerste corona-arrest kiest de Hoge Raad voor een extensieve benadering van een coronaspuger. De maatschappelijke context en de politieke opvattingen lijken daarvoor verklarende factoren te zijn. Ook in de coronacrisis zijn echter omstandigheden aan te wijzen die een meer restrictieve strafrechtelijke benadering zouden kunnen rechtvaardigen, zoals de anderhalvemetermaatregel en de ontwikkeling van vaccins tegen het coronavirus.

Marijke Drogt is als kritisch waarnemer bij de groot opgetuigde acties in het kader van het preventief fouilleren door de politie in Amsterdam aanwezig geweest en deelt haar ervaringen. De evaluatie van de fouilleringsactie wordt in haar beschouwingen meegenomen.

Dit artikel geeft een overzicht van enkele recent uitgevoerde kwalitatieve en kwantitatieve empirische studies waarin het belang van ervaren procedurele rechtvaardigheid op een kritische manier wordt getoetst. Dit gebeurt onder meer door na te gaan of ervaren procedurele rechtvaardigheid ertoe doet bij politierechterzittingen, waarin voor verdachten veel op het spel kan staan. Daartoe zijn drie empirisch-juridische deelstudies uitgevoerd: (1) kwalitatieve interviews met 100 verdachten in politierechterzaken, (2) een vragenlijstonderzoek onder 198 verdachten in politierechterzaken en (3) een experiment onder 239 burgers die zich inleefden in de positie van de verdachte tijdens een politierechterzitting.
In dit artikel gaan we nader in op de achtergronden van deze studies, beschrijven we de manier waarop de studies zijn opgezet en uitgevoerd, en bespreken we de bevindingen op hoofdlijnen. Door de verschillende deelstudies met elk hun eigen methode in onderlinge samenhang te bespreken, en door te reflecteren op de vraag hoe de empirische onderzoeksbevindingen zich verhouden tot het normatieve domein van het recht, beoogt dit artikel een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling en maatschappelijke impact van empirisch-juridisch onderzoek in zowel de Nederlandse strafrechtcontext als daarbuiten.

De gebruikelijkheid van retrospectieven aan het einde van het jaar heeft de redactie geïnspireerd om deze het jaar afsluitende aflevering van BoomStrafblad op te zetten in de vorm van een terugblik. Het oog wordt echter niet gericht op strafrechtelijke bijzonderheden die zich verspreid over 2021 hebben voorgedaan. Dat kunnen wij wel lezen in de kronieken over de rechtsontwikkeling in 2021 die in de loop van het nieuwe jaar zullen verschijnen. De bedoeling is veeleer om actuele kwesties en ontwikkelingen te spiegelen aan vergelijkbare aangelegenheden uit het verleden. Niet met de gedachte dat ´l´histoire se repete´, want het verleden komt niet meer terug of laat zich niet opnieuw beleven. Het gaat meer om de vraag welke lessen het verleden leert voor de wijze van omgang met actuele kwesties en te signaleren ontwikkelingen. Een dergelijke spiegeling kan inzicht geven in de vraag of sprake is van vooruitgang, van een verdiept inzicht, waardoor wij tot betere oplossingen komen. Het is echter ook mogelijk dat moet worden geconstateerd dat wij weinig hebben geleerd van het verleden en dat in de kern wordt geprobeerd opnieuw het wiel uit te vinden. En als het wiel destijds vierkant was, blijft het door bestendiging van tekortkomingen ook in het heden hobbelen.