Deze bijdrage schetst een indicatief beeld van sturing in de strafrechtsketen en benoemt een aantal uitdagingen die thans op dat gebied aanwezig zijn.

De Covid-19-crisis heeft veel inzicht gegeven in nut en noodzaak van het strafrecht. ‘Opeens’ bleek wat echt nodig was en wat niet. De auteurs houden een pleidooi voor minder vrijheidsbeneming. Werkstraffen en reclasseringstoezichten helpen vaak veel beter om mensen weer op het rechte pad te krijgen, en te houden. Ook mediation in strafrecht zou een prominentere plaats moeten krijgen. Tenslotte stellen de auteurs dat de samenwerking tussen partijen beter kan. Er is nog teveel landjepik.

In Het Papieren Paleis laten wij zien dat het strafrecht volgens de spelregels van de wetboeken vaak niet doet wat nodig is. De zoektocht naar betere manieren om de strafdoelen te bereiken is volop aan de gang. Hier een voorproefje van waar het volgens het boek heen gaat.

In het kader van ontwrichtende criminaliteit ontstaat steeds meer aandacht voor de gebruikerskant. Zo ook voor de harddrugsgebruiker, die een ontwrichtende invloed op de samenleving heeft. Dit artikel beantwoordt daarom de vraag of strafbaarstelling van harddrugsgebruik legitiem en rechtvaardig is. Teneinde deze vraag te beantwoorden wordt getoetst aan de criteria voor strafbaarstelling en worden de argumenten die ten grondslag liggen aan de strafbaarstelling van de prostituant die misbruik maakt van prostituees die slachtoffer zijn van mensenhandel ter inspiratie gebruikt.

Wanneer heeft een strafzitting betekenis? Hoe kunnen we de kostbare tijd op zo’n manier benutten dat er niet alleen een grens wordt getrokken bij gedrag dat in strijd is met de regels, maar dat de schade hersteld wordt, er moreel inzicht ontstaat en de breuk in de samenleving hersteld wordt? Het vraagt om een nieuw perspectief op de zitting – de zitting als modern ritueel.

In deze bijdrage wordt gepleit voor de afschaffing van de wraking zodat de rechtbank meer regie kan nemen over het onderzoek ter terechtzitting

Waar gebruiken we een zittingszaal eigenlijk voor? Als arena voor een strijd? Als een plek waar hoor en wederhoor plaatsvindt? Wat voor ruimte is er nodig om recht te spreken? We zijn met verschillende mensen in gesprek gegaan over deze vragen, ook met wetenschappers, en zo werd de kiem gelegd voor het vak Design of Justice, dat op acht onderwijsinstellingen zal worden gedoceerd. In deze bijdrage doen wij verslag van de eerste resultaten hiervan.

In deze bijdrage wordt in een vroeg stadium of het doel van de Wet forensische zorg (Wfz) om doorstroom vanuit het strafrecht naar de GGZ te bevorderen bereikt wordt. Daarbij wordt zowel gekeken naar de stelselwijziging van inkoop van forensische zorg door de minister van Justitie en Veiligheid vanaf 2008, zoals grotendeels gecodificeerd in de Wfz, als de directe overgangsmogelijkheid via de zorgmachtiging door de strafrechter (art. 2.3). Hierbij wordt beeldspraak uit het watermanagement gebruikt, met stromen, waterscheidingen en koudwatervrees.

In toenemende mate wordt in het penitentiair beleid niet alleen de doelmatigheid, maar ook de eigen verantwoordelijkheid van de gedetineerde vooropgesteld. Dit laatste geschiedt dan vanuit de neoliberale responsabiliseringsgedachte dat het gevangeniswezen zich nog slechts hoeft in te spannen om de gedetineerde zelf in staat te stellen zich op zijn terugkeer in de samenleving voor te bereiden, mits en zolang hij dat zelf tenminste wil, zich daarvoor inzet en daar ook zijn verantwoordelijkheid voor neemt. Deze bijdrage bespreekt enkele voorbeelden van de doorgevoerde en aangekondigde veranderingen in het penitentiair recht en betoogt dat deze wijzigingen al met al een forse achteruitgang van de rechtspositie van en rechtszekerheid voor gedetineerden met zich brengen.

Deze bijdrage staat stil bij een aantal kwesties die het succes van de TBS-maatregel (kunnen) ondermijnen. Voor een deel gaat het daarbij om praktische problemen die met enige goede wil zouden kunnen worden weggenomen, en voor een ander deel gaat het om een imagoprobleem waarvoor – naast goede informatieverstrekking aan verdachten, terbeschikkinggestelden en aan de samenleving – wellicht een meer structurele ingreep noodzakelijk is. Bij de bespreking van de verschillende thema’s wordt het perspectief van de terbeschikkinggestelde als uitgangspunt genomen.

Cash is king, maar tijdens de coronacrisis lijkt dat anders te liggen. Betaling in chartaal geld is aanzienlijk beperkt en door de wereldwijde lockdowns heeft de offline (internationale) handel stil gelegen. De coronacrisis heeft derhalve grote financiële gevolgen, ook voor criminelen. Waar menig individu zijn handen stuk wast, zijn criminelen druk bezig met het herorganiseren van handelsstructuren om geldbedragen wit te wassen. De verwachting is dat witwassen via bitcoins zal plaatsvinden. In deze bijdrage staat het witwassen van bitcoins centraal.

In deze bijdrage wordt ingegaan op de huidige positie van het slachtoffer gedurende het strafproces. Daarbij wordt beschreven welke zorg er voor het slachtoffer is en welke hiaten er zijn in de uitvoering hiervan en in de maatregelen zelf. Ten slotte wordt een korte vooruitblik gedaan naar de betekenis van het wetsvoorstel uitbreiding slachtofferrechten voor de zorg op het slachtoffer.

Het afgelopen jaar hebben burgemeesters naar aanleiding van ernstige steekincidenten en vanwege desastreuze gevolgen van de coronacrisis voor de meest kwetsbare buurten gepleit voor een integrale aanpak gericht op deze gebieden. Minister Dekker heeft daarop onder meer voorgesteld om de ouders van deze jongeren aan te pakken. Hij denkt daarbij aan het Britse jeugdstrafrecht, waar ouders een sanctie kan worden opgelegd vanwege wangedrag van hun kind. In dit artikel worden kritische kanttekeningen bij dit voornemen geplaatst.

Het Belgische strafrecht kent de figuur van noodweerexces niet. Deze problematiek wordt via andere instrumenten geregeld, in het bijzonder de onweerstaanbare dwang, de uitlokking en de verzachtende omstandigheden. Op die manier wordt een tweesporenbeleid gevolgd, waarbij de strafrechtelijke reactie afhankelijk is van de emotionele impact van de noodweersituatie op de betrokkene. In het kader van de mogelijke invoering van een nieuw Strafwetboek in België wordt wel voorzien in een bepaling inzake noodweerexces. Het gevoerde tweesporenbeleid blijft daarbij evenwel behouden.

Tegenwoordig bestaat meer aandacht voor burgers die om uiteenlopende redenen niet goed in staat zijn om zich aan juridische normen te houden, in het bijzonder ook aan strafrechtelijke normen. Het gaat om mensen wier cognitieve vermogens tekortschieten en/of die een onderontwikkeld vermogen van zelfcontrole hebben. Deze ontwikkeling kan worden beschouwd als een zekere mate van erkenning dat de maatschappij – en de overheid in het bijzonder – medeverantwoordelijk is voor het scheppen van de bestaansvoorwaarden waaronder mensen zich kunnen ontplooien tot verantwoordelijke burgers. In dit artikel betoog ik dat deze gedeelde verantwoordelijkheid niet alleen geldt voor de ontwikkeling van de mentale capaciteiten die nodig zijn om de normen van het recht te kunnen volgen, maar ook voor het bieden van toegang aan burgers tot de materiële normen zelf.

In de Nederlandse rechtspraktijk kan de rechter een beroep op een strafuitsluitingsgrond verwerpen als blijkt dat de verdachte een zekere mate van eigen schuld heeft, ondanks dat de (overige) voorwaarden zijn vervuld. In de literatuur worden bezwaren aangevoerd tegen deze pragmatische benadering en zijn alternatieve aansprakelijkheidsmodellen tot stand gekomen: eigen schuld als zelfstandig strafbaar feit en de actio libera in causa. In deze bijdrage worden beide modellen beschreven en vergeleken met de Nederlandse benadering.

In deze bijdrage wordt betoogd dat de stelling dat het bewijs van excepties een lagere bewijsdrempel niet juist is. De strafrechter geeft een oordeel over het bewijs van het tenlastegelegde én over de strafbaarheid van feit en dader. Voor elk van die oordelen geldt de eis dat de feiten buiten redelijke twijfel moeten vaststaan. Er is in die zin geen onderscheid tussen de eerste vraag zoals genoemd in artikel 350 Sv en de tweede en derde vraag die in die bepaling genoemd worden. Wel wijkt de wijze waarop de rechter tot zijn oordeel over de strafbaarheid komt af van de wijze waarop hij meestal tot het bewijsoordeel komt.